Το Δασύλλιο νομού Γρεβενών - Μέρος Α'

ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
(Από το βιβλίο "Το Δασύλλιο νομού Γρεβενών" που εκδόθηκε από την "Φιλοπροοδευτική Ένωση Δασυλλιωτών η Αγία Παρασκευή". ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1989)
Το Δασύλλιο βρίσκεται Β.Δ. των Γρεβενών, σε απόσταση 36 χλμ. και σε υψόμετρο 980 μ. Το έδαφος είναι ορεινό και το κλίμα ηπειρωτικό. Οδικά συνδέεται με τα Γρεβενά και το Τσοτύλι Βοΐου, από το οποίο απέχει 30 χλμ. Το Δασύλλιο διοικητικά ανήκε στην επαρχία Βοΐου, αλλά το 1964, επειδή η επαρχία Γρεβενών αποτέλεσε ιδιαίτερο νομό, προσαρτήστηκε διοικητικά στο νομό Γρεβενών. Εκκλησιαστικά και εκπαιδευτικά ανήκει στην επαρχία Βοΐου. Συνορεύεται με τα χωριά: Β. με το Δίλοφο και Πεντάλοφο Βοΐου, Ν. με την Καλλονή και το Τρίκορφο Γρεβενών, Α. με τη Χρυσαυγή Βοΐου και Δ. με το Δοτσικό και Μεσολούρι Γρεβενών.
Το παλιό όνομα του χωριού ΜΑΕΡ-ΜΑΓΕΡΗ μετονομάστηκε σε ΔΑΣΥΛΛΙΟ, από το δασύλλιο της Αγίας Παρασκευής, με το Δ. της 20.1.1927, Φ.Ε.Κ. Α'18/1927.
Σχετικά με το παλιό όνομα του χωριού ΜΑΓΕΡΗ, έχουμε τη γνώμη πως έχει λατινική προέλευση και προήλθε από το λατινικό επίθετο θηλυκού γένους και συγκριτικού βαθμού: major - major - majus (μάγιορ-μάγιορ-μάγιους) (μεγαλύτερος - μεγαλύτερη - μεγαλύτερο). Ας μη μας διαφεύγει πως η Μακεδονία διετέλεσε στην κυριαρχία των Ρωμαίων 543 χρόνια από το 148 π.Χ. μέχρι το 395 μ.Χ., πράγμα που και ονόματα χωριών μας άφησαν και ήθη και έθιμα και δοξασίες. Ετσι και το χωριό αυτό το ονόμασαν major (μάγιορ) μεγαλύτερη και στα ελληνικά Μαέρ- Μαγέρ - Μαγέρη.
Αλλά και η παράδοση του χωριού μνημονεύει πως η Μαγέρη, όταν ήτο στη θέση "Παλιομάγερο", ήτο το μεγαλύτερο χωριό, συγκριτικά με τα γύρω χωριά.

  ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Για να γράψουμε ό,τι στις επόμενες σελίδες ακολουθεί, παρακινηθήκαμε το 1986, από τον αείμνηστο Δασυλλιώτη φαρμακοποιό Μίνωα Β. Παπανικολάου, ο οποίος μας έδωσε αρκετές χρήσιμες πληροφορίες για το Δασύλλιο. Η σύζυγός του Αναστασία με ευχαρίστηση μας παρέδωσε το οικογενειακό αρχείο (χειρόγραφα τετράδια του πεθερού της Βασ. Παπανικολάου, έγγραφα, κλπ.) όπου κι εκεί βρήκαμε αρκετά χρήσιμα στοιχεία.
Για να ολοκληρώσουμε όμως την ιστορική μονογραφία του Δασυλλίου, το επισκεφθήκαμε στις 5 και 6 Ιουλίου 1988 και στις 26 Ιουλίου 1988, μέρα πανηγυριού και καταγράψαμε κάθε απαραίτητο στοιχείο. Εκεί στις πεντακάθαρες και λουλουδιασμένες αυλές ακούσαμε και καταγράψαμε τις θύμησες της παλιότερης γενιάς. Εκεί που αναπαύονται οι γέροντες, εκεί που γραίνουν το μαλλί και υφαίνουν ακόμα οι γερόντισσες. Γέροι και γριές με διάθεση και ευχαρίστηση μας βοήθησαν στην αντιστόρηση του χωριού. Είναι αλήθεια πως ταλαιπωρήσαμε την κουρασμένη τους μνήμη, για να μας δώσουν τις πληροφορίες που θέλαμε. 'Ετσι ό,τι βρήκαμε γραμμένο, ό,τι ακούσαμε από τους φορείς των παραδόσεων και ό,τι είδαν τα μάτια μας τα αναφέρουμε σε τούτο το βιβλίο, προσπαθώντας να δώσουμε, όσο είναι δυνατόν, μία ιστορική μονογραφία του χωριού.
Θεωρούμε χρέος να ευχαριστήσουμε όλους - άνδρες και γυναίκες- που τόσο πρόθυμα μας έδωσαν κάθε πληροφορία, καθώς και φωτογραφίες για να πλουτίσουμε το περιεχόμενο του βιβλίου. Με αγάπη παραδίνουμε τούτο το βιβλίο στους Δασυλλιώτες του χωριού και τη διασποράς, με την εντύπωση ότι ικανοποιούμε ένα μύχιο πόθο τους, μία εσωτερική ψυχική απαίτηση όλων, γιατί θα ζωντανεύει τις αναμνήσεις τους και θα τους κρατάει πιστούς στην αγάπη που τρέφουν για το γενέθλιο τόπο τους. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Κ. ΑΔΑΜΙΔΗΣ Από τη Δαμασκηνιά Κοζάνης

  ΤΟ ΔΑΣΥΛΛΙΟ
Το Δασύλλιο (Μαγέρη) είναι από τα γραφικά και όμορφα χωριά που έχει η ελληνική ύπαιθρος. 'Ενα χωριό που συνδυάζει την ατέλειωτη ομορφιά του βουνίσιου τοπίου και την απλότητα των ανθρώπων. 'Ενα χωριό που μπορεί και διατηρεί ανόθευτη την παράδοση και την αρετή του. Τα σπίτια του χωριού, σπίτια διώροφα και τριώροφα καλοχτισμένα από τους ίδιους, με τέχνη και μαστοριά, σώθηκαν από την καταστροφική μανία των κατοχικών στρατευμάτων και δεν πυρπολήθηκαν τον Ιούλιο του 1944. 'Ετσι διατηρούν το παραδοσιακό στυλ. Οι κάτοικοι τα διαμόρφωσαν και τα εξόπλισαν με όλες τις σύγχρονες ανέσεις, για ανετότερη εξυπηρέτηση των ατομικών και οικιακών αναγκών. Οι αυλές των σπιτιών με λίγα κηπευτικά και μ' ένα πλήθος λουλούδια, δίνουν στο σπιτικό περιβάλλον μια ιδιαίτερη αισθητική εικόνα νοικοκυροσύνης. Οι δρόμοι του χωριού, με ανηφόρες και κατηφόρες, καθαροί και τσιμεντόστρωτοι. Δεξιά και αριστερά των δρόμων και στις πλαγιές, πλήθος από λυγαριές, φλαμουριές, γιαννάκια, αγριομολόχες και άλλα αγριολούλουδα σκορπούν τη λεπτή και μυρωμένη ανάσα τους και αρωματίζουν την ατμόσφαιρα. Οι Δασυλλιώτες είναι περήφανοι, φιλόξενοι, ομιλητικοί και πάντα πρόσχαροι. 'Ενας κόσμος που κρατάει την καρδιά στα χείλη του. Η ζωή τους μέσα στο φως, στη βουνίσια ομορφιά και στη γαλήνη της φύσης, τους προίκισε με οξύνοια, με καθάρια σκέψη, με αισθήματα και συναισθήματα, που τους ανεβάζουν σε υψηλή ψυχική στάθμη. Η λίγη και φτωχή καλλιεργήσιμη γη και το ορεινό έδαφος ανάγκαζαν τους Δασυλλιώτες να παίρνουν τον άχαρο δρόμο της ξενιτιάς, στα παλαιότερα και νεότερα χρόνια και πολλοί επιδόθηκαν στα γράμματα και τις τέχνες. Σήμερα οι κάτοικοι του χωριού μειώθηκαν αισθητά. Ο κεντρομόλος δράκοντας της αστυφιλίας και της μετανάστευσης πέρασε ορμητικός και από το Δασύλλιο. Οι κάτοικοι που διαμένουν μόνιμα στο χωριό, στο σύνολό τους είναι της τρίτης ηλικίας, συνταξιούχοι του Δημοσίου, του Ι.Κ.Α., του Ο.Γ.Α. κλπ. Προπολεμικά το Δασύλλιο είχε μεγάλη κτηνοτροφία. Σήμερα λίγοι ασχολούνται όπως: Ο Νικόλαος Σκόδρας, με 1500 γίδια, ο Νικόλαος Λιούμπαρης, με 350 γίδια, ο Δημήτριος Σκόδρας, με 200 πρόβατα και ο Χρήστος Σκόδρας, με 800 γίδια.
Στις αυλόπορτες των σπιτιών προβάλλουν ανήμποροι γέροντες και γερόντισσες, που κρατούν το τζάκι αναμμένο και ζουν με μοναδικό σύντροφο τις αναμνήσεις και με τον αγιάτρευτο καημό, που τα παιδιά τους βρίσκονται μακριά τους. Θλιμμένες μορφές, που δεν έχουν κοντά τους τα εγγόνια τους, που γεμίζουν το σπίτι με το γέλιο και το κλάμα, με το τραγούδι και το παιχνίδι και το δίνουν ζωή απ' τη ζωή τους. Στο μεσοχώρι υπάρχει το καφεπαντοπωλείο του Δημητρίου Σκόδρα, που εξυπηρετεί τους κατοίκους και συγκεντρώνονται οι άντρες και μιλούν για παλιές ιστορίες και γεγονότα, τότε που το χωριό τους έσφυζε από ζωή και κίνηση, τότε που όλα τα σπίτια ήταν γεμάτα, τότε που τα παιδιά ξεφώνιζαν στους δρόμους και στα πετράλωνα.
Η πλατεία "Ράχη" όπως της λένε οι Δασυλλιώτες, που ήταν η ψυχή του χωριού, είναι βουβή, έρημη, από μικρούς και μεγάλους. Εδώ έπαιζαν τα ομαδικά τους παιχνίδια τα παιδιά και ζωντάνευαν το χωριό. Εδώ τα γλέντια, οι διασκεδάσεις, οι γάμοι, κάθε γιορταστική, ψυχαγωγική εκδήλωση της Πρωτοχρονιάς με τα καρναβάλια, τις Απόκριες με τις κλαδαριές, του Πάσχα με τους λεβέντικους παραδοσιακούς χορούς. Εδώ οι νέοι έδειχναν τη λεβεντιά τους, οι χαμηλοβλεπούσες κοπέλες την ομορφιά τους κι άναβαν τόσες φωτιές στις καρδιές, για παντρολογήματα. Εδώ πλάθονταν τα πιο αγνά, τα πιο τρυφερά και τα πιο χρυσόφτερα παιδικά όνειρα, που έγιναν νοσταλγικές αναμνήσεις. Εδώ τηρούνταν με θρησκευτική σχολαστικότητα τα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα του χωριού, που με την εντυπωσιακή τους τελετουργία μιλούσαν στα κατάβαθα της ψυχής.
( φωτογραφία του 1936, όπως βλέπουμε από αριστερά, διακρίνονται οι: Ιωάννης Χαριζόπουλος, Θωμάς Χαριζόπουλος, Στέργιος Γερασόπουλος, Φώτιος Σκόδρας, Αντώνιος Χαριζόπουλος, Χριστόφορος Καλύβας, Ιωάννης Τασιούλας, Χρήστος Παπανικολάου, Νικόλαος Παπαχρήστου, Αντώνιος Τζάμος, Βασίλειος Τσιούκλας κ.ά. )
Εδώ οι συγκεντρώσεις΄  των κατοίκων, όπου συζητούσαν τα προβλήματα του χωριού κι έπαιρναν κοινές αποφάσεις για τη λύση τους. Εδώ σφυρηλατήθηκαν, μέσα από κοινά βιώματα, οι ακατάλυτοι δεσμοί μεταξύ των Δασυλλιωτών. 'Ολα αυτά έμειναν γλυκές και νοσταλγικές αναμνήσεις.'Αλλαξαν οι καιροί και τα χρόνια.
Λίγο πιο πέρα υπάρχει η επιβλητική εκκλησία του Αγίου Νικολάου, με το ψηλό καμπαναριό, σωστό αρχιτεκτονικό κομψοτέχνημα, με το μεγάλο ηλεκτροκίνητο ρολόι, δίπλα από την εκκλησία, το διδακτήριο, βουβή χελιδονοφωλιά, από το 1981 και το Κοινοτικό Κατάστημα.
Αν θέλεις με μια ματιά ν' αγκαλιάσεις το γραφικό χωριό, έτσι για να δώσεις ένα πεταχτό, αφηρημένο σκίτσο του, θα πρέπει ν' ανέβεις ψηλά στο "Παλιόκαστρο". Από εκεί έχεις, σαν σε ταψί, μπροστά στα πόδια σου ολόκληρο το χωριό. Από εκεί το νιώθεις διαφορετικό, καθώς φαντάζει μπροστά στα μάτια σου. Από εκεί πάνω η θέα είναι πανοραμική. Αγναντεύεις τις δασοντυμένες πλαγιές, που στέλνουν τις δροσερές πνοές τους, φορτωμένες με φιλτραρισμένο οξυγόνο. Οι Δασυλλιώτες αγαπούν το χωριό τους όπου κι αν βρίσκονται. Το επισκέπτονται, ζουν για λίγο κοντά του, βλέπουν τους δικούς τους, προσεύχονται στην Αγία Παρασκευή, ανάβουν το κεράκι τους στους τάφους των πατέρων και των προγόνων, παίρνουν δύναμη για να τους κρατήσει ώσπου πάλι να ξανάρθουν.
Είναι αλήθεια και πρέπει να την ομολογήσουμε πως αξίζει κανείς να επισκεφθεί το Δασύλλιο.
'Εχει μια εντελώς ξεχωριστή βουνίσια ομορφιά, μια εντελώς ξεχωριστή προσωπικότητα, με μια ιστορία που πλανιέται στις ρεματιές και στα δάση, στις πλαγιές και τα διάσελα. Εκεί η ψυχή βρίσκει την ηρεμία της, μέσα στη φωτεινή και γαληνεμένη ατμόσφαιρα που τη συμπληρώνει η εγκάρδια φιλοξενία των κατοίκων και θα φύγει με τις καλύτερες εντυπώσεις, από έναν κόσμο αγνό και ανόθευτο, από τον άρρωστο ευρωπαϊκό μοντερνισμό.

  ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ
Στο επταμελές Διοικητικό Συμβούλιο Φιλοπροοδευτικής 'Ενωσης Δασυλλιωτών Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, που απαρτίζεται από τους: ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΚΩΝ. ΣΚΟΔΡΑ, Πρόεδρο, ΕΥΑΓΓΕΛΟ ΙΩΑΝ. ΤΖΑΜΟ, Αντιπρόεδρο, ΣΩΤΗΡΙΟ ΕΥΑΓ. ΧΑΡΙΖΟΠΟΥΛΟ, Γραμματέα, ΧΡΗΣΤΟ ΔΗΜ. ΤΖΑΜΟ, Ταμία, ΘΩΜΑ ΑΘΑΝ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟ, Μέλος, ΘΩΜΑ ΑΘΑΝ. ΧΑΡΙΖΟΠΟΥΛΟ, Μέλος, ΗΛΙΑ ΓΕΩΡ. ΣΚΟΔΡΑ, Μέλος, ανήκει ιδιαίτερος τίτλος τιμής, που διέθεσε τη δαπάνη της εκδόσεως του χρονικού του Δασυλλίου και είναι μία ουσιαστική προσφορά στους κατοίκους του χωριού και της διασποράς.

  ΠΑΛΙΟΜΑΓΕΡΟ: Η ΠΡΩΤΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Νοτιοδυτικά του σημερινού χωριού, 5 χλμ. μακριά, υπάρχει το τοπωνύμιο "Παλιομάγερο". Εδώ πρωτοϊδρύθηκε η ΜΑΓΕΡΗ, άγνωστο πότε, γιατί λείπουν οι γραπτές μαρτυρίες, που θα μπορούσαμε να το θεμελιώσουμε ιστορικά. Πάντως στην τοποθεσία "Παζαρούλι", που τελούνταν εβδομαδιαία λαϊκή αγορά, βρέθηκε νόμισμα του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Β', και είναι ένα στοιχείο που μπορούμε να ισχυριστούμε πως στα χρόνια του Φιλίππου το χωριό υπήρχε. Αλλά και το όνομα του χωριού ΜΑΓΕΡΗ, που είναι ρωμαϊκό, όπως γράψαμε στο κεφ. ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ, μας δίνει τη δυνατότητα να ισχυριστούμε πως στα ρωμαϊκά χρόνια και στα βυζαντινά υπήρχε το χωριό και πως το βρήκε εδώ η τουρκική κατάκτηση. Η παλιότερη γραπτή μαρτυρία που έχουμε για τη ΜΑΓΕΡΗ, είναι ότι φέρεται γραμμένη στον Κώδικα του μοναστηριού της Ζάμπορδας. Στον κώδικα συμπεριλαμβάνεται στη Μητρόπολη Σισανίου, με ένα βαφτιστικό όνομα στην Α'γραφή (1534) και με τέσσερα στη Β'(1692): "13) Μαγέρη 1/4".
Επειδή το χωριό βρισκόταν στον κεντρικό οδικό άξονα Ηπείρου - Μακεδονίας, δεχόταν συχνά επιδρομές αρβανίτικων συμμοριών, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να εγκαταλείπουν το χωριό. Η ολοκληρωτική καταστροφή έγινε στα 1700, από τους Αρβανίτες, με την αιτιολογία ότι περιέθαλπαν και βοηθούσαν τους κλεφταρματολούς. Οι τελευταίες οικογένειες που το εγκατέλειψαν, που κατά την παράδοση έφταναν τις εκατό, διασκορπίστηκαν σε κοντινά και μακρινά μέρη. Μερικές οικογένειες ίδρυσαν νέο χωριό στο "ΠΑΛΙΟΧΩΡΙ", που κάνουμε λόγο στη συνέχεια και μερικές οικογένειες Σκοντραίων εγκαταστάθηκαν στη Λάβδα Γρεβενών.
Την ύπαρξη του χωριού στη θέση "Παλιομάγερο" μας το βεβαιώνουν θεμέλια σπιτιών, λιθοσωροί, τα τοπωνύμια "Παλιάμπελο", "Γουρνομάντρι" κλπ., στο εξωκλήσι του Αγίου Μηνά, που ανανεώθηκε το 1912 και το νεκροταφείο του χωριού. Από κτερίσματα τάφων αναφέρονται ασημένια γυναικεία κοσμήματα, όπως σκουλαρίκια, βραχιόλια, δαχτυλίδια, με απλές εγχάρακτες διακοσμήσεις. Το πλαίσιο πολλών τάφων ήταν φτιαγμένο με εγχώριες λιθόπλακες, που κατά τον Αρβανιτόπουλο, αυτό το είδος ταφής ανάγεται κατά το 500 μ.χ.

  ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΑΓΟΡΑ - ΕΤΗΣΙΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ
Προτού ακόμα καταστραφεί η Μαγέρη - και ποιος ξέρει πριν από πόσα χρόνια ! - στην τοποθεσία ΠΑΖΑΡΟΥΛΙ τελούνταν εβδομαδιαία λαϊκή αγορά. Επίσης κάθε χρόνο, στην ίδια τοποθεσία, στις 8 Σεπτεμβρίου τελούνταν μεγάλη εμποροπανήγυρη, γνωστή με το όνομα της "ΠΑΝΑΓΙΟΥΛΑΣ", δηλαδή της μικρής Παναγιάς, που η εκκλησία μας γιορτάζει τη γέννηση της Θεοτόκου.  ( στη φωτογραφία η Θεοδώρα Δημητρίου Σκόδρα, με τοπική ενδυμασία) Στην εμποροπανήγυρη ερχόταν πωλητές και αγοραστές, από κοντινά και μακρινά μέρη: Κόνιτσα, Επταχώρι, Καστοριά, Σαμαρίνα, Γρεβενά κλπ. Με την ολοκληρωτική καταστροφή της Μαγέρης, η εμποροπανήγυρη γινόταν στην Κόνιτσα, όπου και σήμερα γίνεται την ίδια εποχή.
Για το πανηγύρι αυτό ο Μ.Α. Καλινδέρης γράφει : "Στο Παλαιομάγερο - ύστερα έγινε η Μαγέρη- γίνονταν και ετήσιο πανηγύρι: 'Αμα διαλύθηκε το χωριό, το πανηγύρι άρχισε να γίνεται στην Κόνιτσα".

  ΤΑ ΠΑΛΙΟΧΩΡΙΑ ΚΑΛΥΒΙΑ ΚΑΙ ΚΙΑΦΑ
Προτού γράψουμε για την ίδρυση του νέου χωριού της ΜΑΓΕΡΗΣ στην τοποθεσία "Παλιοχώρι" θεωρούμε σκόπιμο να γράψουμε για τα παλιοχώρια ΚΑΛΥΒΙΑ και ΚΙΑΦΑ, που ήταν γειτονικά χωριά της Μαγέρης στο "Παλιομάγερο".
1. ΚΑΛΥΒΙΑ: Στη σημερινή τοποθεσία "Καλύβια", νοτιοανατολικά του Παλιομάγερου και σε απόσταση 2 χλμ. υπήρχε ομώνυμο χωριό, άγνωστο πότε ιδρύθηκε και αγνώστου αριθμού οικογενειών. Κατά πως διέσωσε η παράδοση, το χωριό καταστράφηκε από αρβανίτικη επιδρομή και πριν από το 1797 γιατί ο Μητροπολίτης Σισανίου Νεόφυτος το συμπεριλαμβάνει στον κατάλογο των χωριών της δικαιοδοσίας του, όπου γράφει: Χωρίον: Καλύβια, παλιοχώρι".
2. ΚΙΑΦΑ: Σε απόσταση 500 μέτρων από το χωριό Καλύβια και μεταξύ των χωριών Παλιομαγέρης, Δοτσικού και Διλόφου υπήρχε το χωριό Κιάφα. Ο χώρος του χωριού λέγεται σήμερα "Παλιόκιαφα". Το χωριό αυτό φέρεται γραμμένο στον Κώδικα της Ζάμπορδας με εννιά βαφτιστικά ονόματα στην Α' γραφή (1534) και στην Μητροπολιτική επαρχία Σισανίου "14) Κιάφα 9/."
Την Κιάφα την συμπεριλαμβάνει και ο Μητροπολίτης Σισανίου Νεόφυτος στον κατάλογο των χωριών του: "χωρίον Κιάφα".
Σύμφωνα τώρα με τη μαρτυρία του Μητροπολίτη Νεοφύτου η Κιάφα υπήρχε στα 1797, γιατί δεν τη χαρακτηρίζει ως παλιοχώρι, όπως κάνει αυτό το χαρακτηρισμό για άλλα χωριά της περιφέρείας του και πρέπει να ερημώθηκε μετά το 1797.
΄Οπως διαβάζουμε στο βιβλίο "Μόρφη" του Β. Τζώρτζη το χωριό Κιάφα ερήμωσε στα 1800, από πανώλη. Τα 4/5 περίπου των κατοίκων πέθαναν από πανώλη και λίγοι κατέφυγαν στα γειτονικά χωριά. Τότε πήγε στη Μόρφη ο Χαρίσης, μπήκε σύγαμπρος και δημιούργησε την οικογένεια Γκιουλέκα. Κάτοικοι της Κιάφας κατέφυγαν στο Δοτσικό και στη Μαγέρη. Ο εδαφικός χώρος της Κιάφας διαμοιράστηκε από τα χωριά Δοτσικό και Μαγέρη.
Τα παλιοχώρια ΚΑΛΥΒΙΑ και ΚΙΑΦΑ επειδή ήταν σε κοντινή απόσταση είχαν κοινή ενοριακή εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, όπου και το νεκροταφείο της. Οικογένειες της Κιάφας, που εγκαταστάθηκαν στη Μαγέρη, άγνωστο ποιες, έχτισαν κοντά στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στο ΠΑΛΙΟΧΩΡΙ, ένα μικρό εκκλησάκι στη μνήμη του Αγίου Αθανασίου, σε ανάμνηση της εκκλησίας που είχαν στο χωριό τους.

ΤΟ ΔΕΡΒΕΝI-ΦΥΛΑΚΙΟ ΔΙΟΔΙΩΝ
Ανατολικά της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής, 100 μέτρα, υπήρχε το δερβένι (φυλάκιο διοδίων). Οι δερβεντζήδες έκαμναν έλεγχο τους περαστικούς, μήπως ήταν κακοποιά στοιχεία, οι οποίοι πλήρωναν και τα διόδια. Αν δεν πλήρωναν ήταν υποχρεωμένοι να επιστρέψουν. Παροιμιώδη έμεινε η φράση των δερβεντζήδων Αρβανιτάδων με την απαίτηση των διοδίων: "Πω δωσ' το κοτσίδα ορέ" (δώσε τα διόδια).
Τα διόδια είχαν καταντήσει μια τρομερή πληγή. Οι δερβενατζήδες ήταν ανεξέλεγκτοι και ζητούσαν όσα ήθελαν, γι' αυτό και καταργήθηκαν το 1863.
Σχετικά με την κατάργησή τους διαβάζουμε τα παρακάτω στο Ημερολόγιο του Παπανικόλα Κουκόλη από το Λιμπόχοβο (Δίλοφο) Βοίου: "1863 Μέγας Ιραδές. Διάταγμα έδωσεν ο Σουλτάν Απτούλ Αζίζης και εκόπηκαν τα ντερβένια, διότι από επαρχίαν εις επαρχίαν αν επήγαιναν επλήρωνεν φόρον ο άνθρωπος με το ζώον του. Επλήρωναν γρόσια 2.20, αλλού 5, αλλού 10 και όπως ήθελαν οι ντερβεντζήδες. 'Ετσι το έκαναν και εγλύτωσαν από αυτήν την τυραννίαν οι άνθρωποι και από αυτήν την δυστυχίαν".
ΧΑΝΙ ΣΚΟΔΡΑ: Δυτικά της Αγίας Παρασκευής, 300 μέτρα, χαμηλά στη ρεματιά ήτο το χάνι του Πούλιου Σκόδρα, που το ίδρυσε γύρω στα 1800 και εξυπηρετούσε περαστικούς και καραβάνια του οδικού άξονα Τσοτυλίου - Κόνιτσας.

  ΠΑΛΙΟΧΩΡΙ: Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΜΑΓΕΡΗΣ
Με την ολοκληρωτική καταστροφή της Μαγέρης, στη θέση "Παλιομάγερο" στα 1700, μια ομάδα οικογενειών ίδρυσαν νέο χωριό στη θέση ΠΑΛΙΟΧΩΡΙ, όπως λέγεται σήμερα και βρίσκεται νότια του σημερινού χωριού 1000 μέτρα. Το νέο χωριό είχε πάλι το ίδιο όνομα ΜΑΓΕΡΗ. Λίγο πιο πάνω από το Παλιοχώρι έχτισαν την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, όπου και το νεκροταφείο.

  ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΛΛΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ
Στη Μαγέρη εγκαταστάθηκαν, σταδιακά, και οι παρακάτω οικογένειες: Χαριζόπουλου, Λιούμπαρη, Μπούρα, απ' το χωριό Τσέρος, καθώς και οι οικογένειες Δελβινιώτη και Τσιούκλα. Γερασοπουλαίοι, από την Κέρκυρα. Παρακλάδι τους είναι οι Τσακαλαίοι. Σταύρου Ντερβεντζή.
 (φωτογραφία του 1930, οι: Ευάγγελος Τσιούκλας, Αναστασία Τσιούκλα, Ανθούλα Τσιούκλα και Πολυξένη Τσιούκλα) Ο Σταύρος καταγόταν από την Πρέβεζα και τον είχαν οι Αρβανίτες διερμηνέα στο φυλάκιο του Δερβενίου της Αγίας Παρασκευής. Με την κατάργηση των διοδίων το 1863 ο Σταύρος εγκαταστάθηκε στη Μαγέρη και πολιτογραφήθηκε με το επώνυμο Ντερβεντζής. Επειδή στερούνταν κτηματικής περιουσίας τα παιδιά του: Θεόδωρος παντρεύτηκε στη Βουχωρίνα Βοίου και Νικόλαος στο Κυπαρίσι Γρεβενών. Από τη Φούρκα της Κόντσας εγκαταστάθηκε ο Κων. Ν.Τέντας με την οικογένειά του.
Γαμπροί που μπήκαν σε οικογένειες της Μαγέρης είναι: Κιάκας, από το Δοτσικό Γρεβενών, στην οικογένεια Ιωάννου Χαριζόπουλου. Κατσαώρας, από το Βυθό Βοίου, στην οικογένεια Τσιουρή. Καλύβας, από την Τριάδα Βοίου, στην οικογένεια Αθανασίου Χαριζόπουλου. Παπαγεωργίου, από την Κορυφή Βοίου , στην οικογένεια Χρήστου Γαλάνη. Χασιώτη, από την Κρανιά Ελασσόνας, στην οικογένεια Γεωργίου Πούλιου Σκόδρα. Ιωάννης Στιουμάκος, από το Δίλοφο Βοίου, στην οικογένεια Κων. Χαριζόπουλου.

  Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΜΑΓΕΡΗΣ
Οι Μαγεριώτες, που ίδρυσαν το νέο χωριό τους στο ΠΑΛΙΟΧΩΡΙ, δεν έμεινα ήσυχοι από τις αρβανίτικες ασυδοσίες. Στα Ορλωφικά (1770) δεινοπάθησαν. Γι' αυτό εγκατέλειψαν το φτωχοχώρι τους και το ίδρυσαν βορειότερα στους πρόποδες του "Παλιόκαστρου", με το ίδιο όνομα ΜΑΓΕΡΗ. Το ύψωμα που λέγεται "Παλιόκαστρο" με εκτεταμένη θέα, ποιος ξέρει, μπορεί σε περασμένα χρόνια να υπήρχε κάποιο κάστρο. Η παράδοση δεν διέσωσε τίποτε. Τη Μαγέρη, στη νέα της θέση, την έχει καταγραμμένη στον κατάλογο των χωριών του ο Μητροπολίτης Σισανίου Νεόφυτος στα 1797, όπου σημειώνει: "χωρίον Μαγέρη".
Οι οικογένειες που έφυγαν από το Παλιοχώρι και ίδρυσαν το χωριό στη σημερινή θέση, η παράδοση μνημονεύει τις παρακάτω: 1. Βαχτσεβαναίοι, 2. Βλαχαβαίοι - Τσιαφάκου, 3. Γαλαναίοι, 4. Θαναίοι - Χρηστίδη - Παπανικολάου, 5. Καρακιτσαίοι, 6. Κοκκιναίοι, 7. Κολοβαίοι, 8. Παπαστυλαίοι - Παπαχρησταίοι, 9 Σιαναίοι, 10 Σιοραίοι, 11. Σκοντραίοι, 12. Τζαμαίοι - Παπαδοπουλαίοι - Τασιουλαίοι, 13. Τολαίοι, 14. Τσεταίοι.

  Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ TΩΝ ΚΑΛΦΑΔΩΝ ΚΑΡΑΚΙΤΣΟΥ ΚΑΙ ΓΚΡΟΖΟΥ
Εδώ πρέπει ν' αναφέρουμε πως για την έκδοση του σουλτανικού φιρμανιού συνετέλεσαν ο Δασυλλιώτης Ιωάννης Καρακίτσος και ο Γκρόζος από την Αγία Παρασκευή (Μπάνια) Βοΐου, που ήταν ονομαστοί καλφάδες, γνωστοί και φίλοι αξιωματούχων του παλατιού. Τέλος πρέπει να αναφέρουμε πως όταν το 1873 η Μακεδονική Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Κωνσταντινουπόλεως έχτιζε το Γυμνάσιο - Οικοτροφείο στο Τσοτύλι, οι μπέηδες της Νεαπόλεως με αναφορά τους στο σουλτάνο κατάγγειλαν ότι το κτίριο αντί για σχολείο, θα χρησιμοποιηθεί για στρατώνα ή σαν κέντρο συνεννοήσεως του ελληνικού κομιτάτου, για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και ο σουλτάνος διέταξε τη διακοπή του έργου. Και το έργο σταμάτησε.
Τότε τη Μ.Φ. Αδελφότητα είχε καταλάβει η απογοήτευση και πέρασε δύσκολες ώρες αγωνίας. Από τα μέλη της κανείς δεν τολμούσε να παρουσιαστεί στο σουλτάνο Αβδούλ Αζίζ να διαμαρτυρηθεί. 'Ετσι πήρε την απόφαση να στείλει άλλους, από πατριώτες καλφάδες, που ήταν φίλοι και έμπιστοι παλατιανών αξιωματούχων και μπορούσαν να τον επηρεάσουν.
Αλλά τη συνέχεια, για την υπόθεση αυτή μεταφέρουμε εδώ τα όσα έγραψε ο αείμνηστος Δασυλλιώτης φαρμακοποιός Μίνως Βασ. Παπανικολάου στο περιοδικό "ΒΟΪΑΚΗ ΖΩΗ" που το εκδίδει η "ΒΟΪΑΚΗ ΕΣΤΙΑ" Θεσσαλονίκης στο τεύχος 37/1979, όπως και αυτός τα βρήκε σ' ένα χειρόγραφο του πατέρα του.
"Και τέτοιους διάλεξαν τον Καρακίτσο απ' τη Μαέρ (Δασύλλιο) και το Γκράζο, απ' τη Μπάνια (Αγία Παρασκευή). Και οι δυο τους ήταν φημισμένοι καλφάδες με πολύ κύρος και μεγάλη εκτίμηση στην Πόλη. Επί πλέον ήταν θαρραλέοι και άφοβοι ψυχωμένοι και ελευθερόστομοι και πάνω απ' όλα θερμοί πατριώτες. Αυτούς διάλεξε η Αδελφότητα κι αυτοί, χωρίς δισταγμό, επισκέφθηκαν τον σουλτάνο. Ο σουλτάνος τους δέχθηκε και με προσοχή άκουσε το παράπονό τους και τις διαμαρτυρίες. Δικαιολογώντας τη διαταγή του, τους διάβασε την τηλεγραφική αναφορά των μπέηδων της Λειψίστας (Νεάπολη) και ειδικά την υπεύθυνη καταγγελία του τουρκαλβανού μπέη, τσιφλικά του Λουκομίου, Αμπεδίν Μπέη, ο οποίος ανέφερε ότι είχε πληροφορίες, ότι οι ραγιάδες στο Τσοτύλι, δεν κτίζουν σχολείο, αλλά στρατώνα. 'Εχουν φτιάξει κομιτάτο, στρατολογούν κόσμο, ανοικοδομούν το κτίριο στην πιο στρατηγική θέση και ετοιμάζονται να κηρύξουν επανάσταση.
Οι δυο καλφάδες διαμαρτυρήθηκαν και με πειστικά και γερά επιχειρήματα, έπεισαν το Σουλτάνο ότι όλα είναι συκοφαντίες και αισχρά ψέματα. Επιτέθηκαν κατά των μπέηδων, που όλοι τους ήταν Τουρκαλβανοί, "κατάλοιπα του επίορκου προδότη Αλή Πασά, που κατατυραννούν τους συμπατριώτες τους αδελφούς και πασχίζουν από μίσος και φθόνο να δυσφημήσουν τη φιλήσυχη περιοχή, που τόσο είναι αφοσιωμένη και δουλεύει για τον πολυχρονεμένο". Ζήτησαν επίμονα να γίνουν ανακρίσεις. Να λάμψει η αλήθεια. Και σαν εγγύηση και για καβούλ έθεσαν στη διαθήκη του Σουλτάνου τα κεφάλια τους όσο να γίνει η δίκη. Παρακάλεσαν όμως να αρθεί αμέσως η διαταγή και να ξαναρχίσει το έργο.
Θαύμασε ο Σουλτάνος τους δυο καλφάδες για το θάρρος και τη μεγάλη τους προσφορά. Τους συνεχάρη και για χατίρι τους μπροστά τους έδωσε διαταγή να ξαναρχίσει αμέσως το έργο. Η διαταγή στάλθηκε δια του Ακίφ Πασά, βαλή της Θεσσαλονίκης, ο οποίος για να μη δυσαρεστήσει τον καϊμακάρη στην Λειψίστα, την έστειλε στο Μητροπολίτη Σισανίου και κείνος την ίδια μέρα την κοινοποίησε στην Επιτροπή στο Τσοτύλι και στον καϊμακάρη στη Λειψίστα.
Μετά από καιρό έγινε στη Θεσσαλονίκη και η δίκη. Αυτή τη φορά την Αδελφότητα την εκπροσώπησε ο ίδιος ο πρόεδρος ο Θωμαϊδης. Παρουσιάστηκε στο δικαστήριο με το μεγάλο παράσημο του Σουλτάνου. Οι δικαστές τον υποδέχτηκαν όρθιοι. Η φρουρά παρουσίασε όπλα. Οι μπέηδες δεν μπόρεσαν να αποδείξουν τις καταγγελίες και ο Αμπεδίν δεν έπεισε τους δικαστές. Η απόφαση ήταν πανηγυρικά αθωωτική.
'Ομως η Διοίκηση της Αδελφότητας θεώρησε το περιστατικό χωρίς σημασία. Το αποσιώπησε ίσως και για λόγους σκοπιμότητας. Γι' αυτό και στον απολογισμό της και στην λογοδοσία με την αποπεράτωση του Γυμνασίου, δεν έκαμε καμιά μνεία, των ονομάτων των δύο καλφάδων, που έβαλαν τα κεφάλια τους εγγύηση για την έκδοση της διαταγής της συνεχίσεως του έργου.
Την πικρία των δύο καλφάδων, που τόσο αδίκησε η Αδελφότητα, αποκατέστησε το περίφημο εκείνο δίστιχο που κυκλοφόρησε τότε στην Πόλη και στην Ανασελίτσα:
"Ο Καρακίτσος από τη Μαέρ που έφερε το καλό χαμπέρ και ο Γκρόζος από τη Μπάνια που μας φέρνει τα φιρμάνια".
'Ετσι χάρη στις ενέργειες των φιλοπάτριδων καλφάδων Καρακίτσου και Γκρόζου οι εργασίες του Γυμνασίου - Οικοτροφείου συνεχίστηκαν και απέβηκε ο τηλαυγής πνευματικός φάρος του ελεύθερου και αλύτρωτου Ελληνισμού.

  Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Οι Δασυλλιώτες αφού εγκατέλειψαν το χωριό τους στο ΠΑΛΙΟΧΩΡΙ και εγκαταστάθηκαν στη σημερινή θέση, έχτισαν και την εκκλησία τους και την αφιέρωσαν στη μνήμη του Αγίου Νικολάου. Στα 1870 όμως η στέγη της εκκλησίας κατέρρευσε από το βάρος που είχαν οι λιθόπλακες. Από το 1870 μέχρι το 1875 οι κάτοικοι εκκλησιάζονταν στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στο ΠΑΛΙΟΧΩΡΙ. Στα 1875 με τη φροντίδα του Μητροπολίτη Σισανίου Αμβροσίου και των ξενιτεμένων Δασυλλιωτών στην Κωνσταντινούπολη, εκδόθηκε το σχετικό σουλτανικό φιρμάνι και οι κάτοικοι έχτισαν στην ίδια θέση καινούρια και επιβλητική εκκλησία, η οποία υπάρχει και η αρχιτεκτονική της προκαλεί το θαυμασμό.
Εδώ πρέπει να μνημονεύσουμε τον κάλφα και λιθοξόο Δασυλλιώτη Ευάγγελο Κώτα Τζάμο, ο οποίος επιστάτησε το όλο έργο και πελέκησε τις γωνιόπετρες. Σε μια γωνιόπετρα της βορειοδυτικής πλευράς, δίπλα στο καμπαναριό, σκάλισε ανάγλυφα, με πολλή τέχνη, ένα Δικέφαλο Βυζαντινό Αετό και την ημερομηνία ανεγέρσεως της εκκλησίας "18 Μαίου 1875". Ο ευσεβής Δασυλλιώτης μάστορας, πρώτος τεχνίτης και άριστος πελεκετής της πέτρας, σμίλεψε με υπομονή και πολύ μεράκι το Δικέφαλο Αετό, οικόσημο στην εκκλησία, σύμβολο στην παράδοση της βυζαντινής αυτοκρατορίας και ελπιδοφόρο μήνυμα στο σκλαβωμένο γένος για την Ελευθερία.
Πάνω από τη βόρεια είσοδο, που οδηγεί στο γυναικωνίτη, σε μια λιθόπλακα υπάρχει ανάγλυφα η μορφή του Αγίου Νικολάου. Και πάνω από την κύρια είσοδο, στη δυτική πλευρά, υπάρχει η εικόνα του Αγίου Νικολάου. Σε μια μαρμαρόπλακα διαβάζουμε:
"Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΟΛΙΟΥΧΟΥ ΔΑΣΥΛΛΙΟΥ ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΤΟ ΕΤΟΣ 1875 ΚΑΙ ΑΝΕΚΑΙΝΙΣΘΗ ΤΟ ΕΤΟΣ 1975 ΑΡΧΙΕΡΑΤΟΥΝΤΟΣ ΤΟΥ ΣΕΒ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΣΙΑΤΙΣΤΗΣ κ.κ. ΑΝΤΩΝΙΟΥ Α. ΚΟΜΠΟΥ ΚΑΙ ΕΦΗΜΕΡΕΥΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΙΕΡΕΩΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΧΑΡΙΖΟΠΟΥΛΟΥ".
Η οροφή της εκκλησίας είναι ξυλόγλυπτη και είναι έργο που έγινε με τις εισφορές της "ΦΙΛΟΠΡΟΟΔΟΥ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΟΣ ΜΑΓΕΡΙΩΤΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ", που ιδρύθηκε το 1893, από τον Παπανικόλα Χρηστίδη, που εφημέρευε στο Αγίασμα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Βεφά -Μεϊδάν.

  ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ - ΒΙΒΛΙΑ - ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ
O εσωτερικός διάκοσμος της εκκλησίας, που είναι βασιλικού ρυθμού, έγινε με εράνους, δωρεές και αφιερώματα των ευσεβών Δασυλλιωτών.
Για τις εικόνες του Μεγάλου Αρχιερέα του Χριστού, της Παναγίας, του Ιωάννου Προδρόμου, Προφήτου Ηλία, Αγίου Δημητρίου, Αγίου Γεωργίου και Αγίου Αντωνίου "εδαπάνησεν ο Νικόλαος Κοσμά Τζάμου εις μνημόσυνον αιώνιον. 1884 Σεπτεμβρίου 15". Οι παραπάνω εικόνες είναι φιλοτεχνημένες από το Σαμαριναίο αγιογράφο Μιχαήλ Αντ. Κράϊα.
Η εικόνα του Αγίου Μηνά φέρει χρονολογία "1857 Μαίου 11".  (στη φωτογραφία ο Γεώργιος Αθαν. Σκόδρας (1894 - 1971) με τη στολή της ελληνικής λεβεντιάς) Οι εικόνες της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Παντελεήμονος είναι: "Δαπάνη του κ. Γεωργίου Σκόδρα και υιών αυτού Αθανασίου και Πούλιου 1885 9/βρίου 15).
Η εικόνα του Αγίου Τρίφωνος είναι: "Δαπάνη Δήμος Γεωργίου Τώλιου εις βοήθιιαν αυτών. 'Εργον Κων. Μπέλτσος εκ Μουροσάνης". Η εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνος είναι δωρεά του Παναγιώτη Γερασόπουλου (Σπανού).
Στο 'Αγιο Βήμα υπάρχουν τοιχογραφίες της Πλατυτέρας των Ουρανών και άλλων Αγίων, όπως και στην Πρόθεση. Επίσης στο δυτικό τοίχο της εκκλησίας υπάρχει η Κοίμησις της Θεοτόκου.
Το Αρτοφόριο, που είναι κομψοτέχνημα ξυλογλυπτικής, το έστειλε από την Κωνσταντινούπολη ο Γεώργιος Τσιαφάκος. Σε μια χάρτινη ταινία διαβάζουμε "Αφιέρωμα Γεωργίου Τσιοφάκου τοιχοποιού 1880". Εκτός απ' αυτό έστειλε ιερά άμφια και ξύλινα επιχρυσωμένα εξαπτέρυγα.
Ο κεντρικός πολυέλαιος είναι προσφορά του Νικολάου Τσέτα.
Τον 'Αμβωνα, τα προσκυνητάρια Αγίου Νικολάου και Αγίου Σπυρίδωνα και το Παγκάρι, φιλοτέχνησε ο Παναγιώτης Γερασόπουλος (Σπανός) που ήτο άριστος ξυλουργός.
Τα διάφορα εκκλησιαστικά βιβλία είναι βυζαντινής γραφής, εκδόσεως Βενετίας και το παλιότερο που υπάρχει είναι ένα Ευαγγέλιο του 1777. Με κάποια σχολαστικότητα ερευνήσαμε τα βιβλία, όπου βρήκαμε κάποιες ενθυμήσεις τις οποίες καταχωρούμε στο κεφάλαιο ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ.
Η ενοριακή εκκλησία του Αγίου Νικολάου είναι ωραία, καθαρή και δεν της λείπει τίποτε.

  ΤΟ ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ
Σύγχρονα με την ανέγερση της εκκλησίας στο 1875 έστησαν δίπλα της κι ένα ξύλινο καμπαναριό, όπου κρέμασαν ένα ξύλινο κι ένα σιδερένιο σήμαντρο. Καμπάνα κρέμασαν το 1897, που ήταν προσφορά των ξενιτεμένων Μαγεριωτών στο Δομοκό και στη Λαμία, με την πρωτοβουλία των αδελφών Αθανασίου και Κωνσταντίνου Μπούρα. Επειδή όμως το ξύλινο καμπαναριό μείωνε σε μεγάλο βαθμό την όλη αισθητική της εκκλησίας, συστήθηκε ειδική επιτροπή το 1929, από μέλη της Ενοριακής Επιτροπής και το δάσκαλο Βασ. Ν. Παπανικολάου, με σκοπό την ανέργεση επιβλητικού καμπαναριού. Τον ίδιο χρόνο με εράνους μεταξύ των κατοίκων, την προσωπική των εργασία και με την αρωγή των ξενιτεμένων Δασυλλιωτών στην Αμερική, ανηγέρθηκε το σημερινό καμπαναριό, με πελεκετή πέτρα, που είναι κομψοτέχνημα αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνίας.
Εργολάβος ήτο ο φημισμένος κάλφας και λιθοξόος Γεώργιος Βράγκας, από τον 'Αγιο Κοσμά Γρεβενών. Στο ψηλότερο τρούλο του καμπαναριού αφέθηκαν τέσσαρες κυκλικές μεγάλες τρύπες, για μελλοντική τοποθέτηση ωρολογίου. Σε εγχώρια λιθόπλακα ο Γ. Βράγκας έγραψε ανάγλυφα: "ΧΡΟΝΟΥ ΦΕΙΔΟΥ 16 ΙΟΥΝ. 1929 ΕΡΓΟΝ Γ. ΒΡΑΓΚΑ"
Ο ορειχάλκινος Σταυρός που σαν κορόνα φαντάζει στον τρούλο του καμπαναριού, είναι δωρεά του Ηλία Νικ. Παπανικολάου.

  ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ - ΤΟ ΩΡΟΛΟΓΙ
Το 1975 οι Δασυλλιώτες γιόρτασαν με κάθε επισημότητα τα 100 χρόνια της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου. Στις εκδηλώσεις που έγιναν έδωσαν το παρόν όλοι οι Δασυλλιώτες του εσωτερικού και εξωτερικού, είτε με την παρουσία τους είτε με άλλους τρόπους.
Ανάμεσα στους ξενιτεμένους ένα ξεχωριστό παρόν έδωσε ο Χρήστος Απ.. Κολοβός, με τη δωρεά ενός μεγάλου ηλεκτροκίνητου ωρολογιού. Το δωρητή οι Δασυλλιώτες τον ανακήρυξαν ευεργέτη της Κοινότητας. Ο Χρήστος Κολοβός εγκατεστημένος από χρόνια στη μακρινή Αυστραλία, που με τη σκέψη και την καρδιά του βρισκόταν στο γενέθλιο φτωχοχώρι, με την ευκαιρία των 100 χρόνων του εορτασμού της εκκλησίας δώρισε το ηλεκτροκίνητο ωρολόγι, δείχνοντας έτσι την αγάπη και τη νοσταλγία του. Σε μια μαρμαρόπλακα οι Δασυλλιώτες έγραψαν τα παρακάτω και την τοποθέτησαν κάτω από το ωρολόγι. "ΔΩΡΕΑ ΧΡΙΣ. ΑΠ. ΚΟΛΟΒΟΥ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 28.2.1975"
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε πως το ωρολόγι έμεινε άβουλο αρκετά χρόνια. Ο Χρήστος Δημητρίου Τζάμος φρόντισε για τη συγκέντρωση του απαιτούμενου χρηματικού ποσού, για την τοποθέτηση και λειτουργία του ωρολογίου. Στην προσπάθεια αυτή όλοι οι Δασυλλιώτες ανταποκρίθηκαν με προθυμία και ευχαρίστηση. 'Ετσι από το 1987 το καμπαναριό της εκκλησίας στολίζεται με το ωρολόγι, που, με τα τέσσερα πελώρια μάτια του, επιβλέπει σ' όλα τα σημεία του χωριού και του δίνει ζωντάνια και παλμό, με τους ρυθμικούς χτύπους του, μετρώντας το χρόνο και συντροφεύοντας τους λίγους και ήσυχους κατοίκους στη μοναξιά τους.

  ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΟΣΜΑ
Στην τέταρτη και τελευταία περιοδεία του ο 'Αγιος των σκλάβων, Πατροκοσμάς (1777 - 1779) πέρασε και πάλι από πολλά χωριά της Δυτικής Μακεδονίας Κατά την παράδοση, ύστερα από το χωριό Τσιράκι (ν. ό. 'Αγιος Κοσμάς) Γρεβενών, πέρασε και από το Δασύλλιο. Στην πλατεία του χωριού συγκέντρωσε τους κατοίκους, όπου τους δίδαξε, τους ενθάρρυνε το εθνικό φρόνημα, εγκαρδίωσε το θρησκευτικό τους συναίσθημα και στάλαξε το βάλσαμο της ελπίδας για το ουράνιο φώτισμα της Ελευθερίας.

  ΠΕΡΙΦΟΡΑ ΕΙΚΟΝΩΝ
Μετά τη λειτουργία της Δεύτερης ημέρας του Πάσχα, επικρατεί η συνήθεια, οι Επίτροποι της εκκλησίας να βγάζουν στο προαύλιο την Εικόνα της Αναστάσεως του Χριστού και της Αγίας Παρασκευής.

(Φωτ. 26 Ιουλίου 1954, της Αγίας Παρασκευής. Διακρίνονται οι παπάδες: Παπαευθύμιος Γρηγορίου, από την Καλλονή, Παπαηλίας Μάνδαλος, από την Καλλονή, Παπαλέξανδρος Χαριζόπουλος, από το Δασύλλιο. Επίσης και οι: Γεώργιος Αθ. Σκόδρας, Ηλίας Παπανικολάου, Βασ. Παπανικολάου, Θωμάς Γερασόπουλος, Πέτρος Τασιούλας, Χρήστος Παπανικολάου, Γεώργιος Χαριζόπουλος, ο γιατρός Αθανάσιος Ε. Παπανικολάου κ.ά.)

Στη συνέχεια γίνεται, κατά κάποιο τρόπο, πλειοδοτική δημοπρασία και όποιος δώσει περισσότερα, στην κάθε εικόνα, για ενίσχυση του εκκλησιαστικού ταμείου, αυτός και θα την κρατάει κατά την περιφορά γύρω από το χωριό. 'Υστερα, λοιπόν, από την παραπάνω διαδικασία σχηματίζεται πομπή. Μπροστά οι εικόνες, ο παπάς, ντυμένος με τα ιερά άμφια και οι πιστοί, που σ'όλη τη διάρκεια της περιφοράς των εικόνων, γύρω από το χωριό, ψάλλουν το "Κύριε ελέησον". Ενώ προχωρεί η πομπή οι κάτοικοι βγάζουν τα εικονίσματα των σπιτιών τους, τα οποία σταυρώνει ο παπάς. 'Ετσι φέρνουν ένα γύρω το χωριό και καταλήγουν στην εκκλησία.
Είναι φανερό πως, με την ενέργεια αυτή, οι κάτοικοι ζητούν από το θεό να κλειστεί το χωριό σ' ένα μαγικό κύκλο, και πιστεύουν πως έτσι το χωριό δεν προσβάλλεται ούτε από δαιμονικά πνεύματα ούτε από επιδημικές αρρώστιες και άλλα κακά. Παμπάλαιο το έθιμο και τηρείται με θρησκευτική σχολαστικότητα.

ΕΞΩΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
1. ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ Νότια του χωριού 500-600 μέτρα μακριά, υπάρχει το εξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής, πλαισιωμένο από αιωνόβιες βελανιδιές από τη βορειοανατολική πλευρά. Εδώ πρωτοχτίστηκε η εκκλησία, γύρω στα 1710 και ήταν η ενοριακή εκκλησία της Μαγέρης, που είχε ιδρυθεί εδώ στο ΠΑΛΙΟΧΩΡΙ, ύστερα από την καταστροφή της στο ΠΑΛΙΟΜΑΓΕΡΟ. Εδώ και το νεκροταφείο του Παλιοχωριού, εδώ και του σημερινού χωριού. Η εκκλησία αυτή ήταν μικρή, κάπως υπόγεια που για να μπει κανείς κατέβαινε 3-4 σκαλιά. 'Ηταν σκοτεινή και μόλις λίγο φως κατόρθωνε και γλιστρούσε από μικρά σιδερόφραχτα παράθυρα. 'Ηταν όμως αρκετή να εξυπηρετήσει τους λίγους, τότε, κατοίκους του Παλιοχωριού. Τα χρόνια περνούσαν. Η εκκλησία ήταν έτοιμη να καταρρεύσει.
'Ετσι οι Δασυλλιώτες την κατεδάφισαν και στην ίδια θέση έχτισαν στο 1920 τη σημερινή, όπως διαβάζουμε τη χρονολογία εγχάρακτη στο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου. Τη δαπάνη της ανεγέρσεως της εκκλησίας διέθεσε η ΦΙΛΟΠΡΟΟΔΟΣ ΕΝΩΣΙΣ ΜΑΓΕΡΙΩΤΩΝ ΑΜΕΡΙΚΗΣ Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, που ιδρύθηκε εκεί το 1910.
Το έργο εκτέλεσε ο Δασυλλιώτης κάλφας Γεώργιος Ιωάννου Τζάμος. Οι εικόνες του τέμπλου αγιογραφήθηκαν το 1921 από μοναχούς της Σκήτης της Αγίας 'Αννας, του Αγίου 'Ορους και είναι στο σύνολό τους αφιέρωμα του κάλφα Νικολάου Γαλάνη, που ήταν εγκατεστημένοι στην Κωνσταντινούπολη. Στις εικόνες Παντοκράτορα, Παναγίας, Προδρόμου και Αγίας Παρασκευής διαβάζουμε: "Δαπάνη κυρίου Νικολάου Γαλάνη". Η εικόνα του Προφήτη Ηλία είναι: "Δαπάνη του κύριου Ηλία, Δια χειρός Σεραφείμ Ιερομονάχου Μαδυτινού Σκήτης Αγίας 'Αννης Αγίου 'Ορους Ιανουαρίου 1921". Το 1956 ο Κων. Χρ. Παπαστυλόπουλος δώρισε την καμπάνα. Το 1957 με εισφορές των Δασυλλιωτών Αμερικής αντικαταστάθηκαν οι λιθόπλακες της στέγης με ευρωπαϊκά κεραμίδια. Την πρωτοβουλία και τη μεγαλύτερη προσφορά, για την εκτέλεση του έργου, είχε ο Χρήστος Σκόδρας.
Οι Δασυλλιώτες σέβονταν και σέβονται την Αγία Παρασκευή, γιατί αυτή στήριξε τη χριστιανική τους πίστη στα σκληρά χρόνια της σκλαβιάς και έμειναν προσηλωμένοι στις εθνικές και θρησκευτικές παραδόσεις. Το Νεκροταφείο: Εδώ στην Αγία Παρασκευή υπάρχει το νεκροταφείο του χωριού, η αιώνια πολιτεία με τη μακάρια γαλήνη. Καλλιμάρμαροι σταυροί και περιποιημένοι τάφοι, δείχνουν την ευσέβεια των επιζώντων, προς τη μνήμη των προγόνων και των πατέρων.
ΠΩΣ ΣΩΘΗΚΑΝ ΟΙ ΝΑΟΥΣΑΙΕΣ ΚΟΠΕΛΕΣ - ΘΑΥΜΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
Καλοκαίρι του 1804. Οι Αρβανίτες του Αλήπασα λεηλάτησαν τη Νάουσα. Στην επιστροφή τους στα Γιάννινα έφερναν πλούσια λάφυρα και 10 - 15 όμορφες κοπέλες, πισθάγκωνα δεμένες, δώρο στον Αλήπασα. Κάποτε οι Αρβανίτες με τις σκλάβες έφτασαν στο Δερβένι του Δασυλλίου, που ήταν κοντά στην Αγία Παρασκευή. Εδώ σταμάτησαν να περάσουν τη νύχτα. Αφού ασφάλισαν τις κοπέλες μέσα στην εκκλησία, αμέριμνοι τράβηξαν στο Χάνι του Πούλιου Σκόδρα, που ήταν δυτικά από την εκκλησία, χαμηλά στη ρεματιά. Οι Μαγεριώτες, με απαίτηση των Αρβανιτών, έφεραν στο χάνι πλούσια φαγητά και μπόλικο ρακί. Οι Αρβανίτες το εριξαν στο φαγοπότι, με αποτέλεσμα να μεθύσουν και ν' αποκοιμηθούν βαθιά.
Οι κοπέλες όλη τη νύχτα παρακαλούσαν την Αγία Παρασκευή να λύσει τα δεσμά τους, να τις σώσει απ' το μαρτύριο που τις περίμενε. Ετσι, άρχισαν σιγά - σιγά να λύνονται τα σχοινιά και πριν τα μεσάνυχτα, βοηθώντας η μία την άλλη, λύθηκαν όλες. Οι Δημογέροντες κι ο Πούλιος Σκόδρας, ο Χαντζής, παρακολουθούσαν την κατάσταση. Σαν αποκοιμήθηκαν οι Αρβανίτες, πήγαν στην εκκλησία, άνοιξαν την πόρτα κι οι κοπέλες όρμησαν έξω. 'Ενας Μαγεριώτης τις οδήγησε, με μεγάλη προφύλαξη, ανάμεσα από τη χαράδρα της Πλάκας στο δάσος του Παλιομονάστηρου. Εκεί έμειναν κρυμμένες αρκετές μέρες. Στη συνέχεια δυο - τρεις Μαγεριώτες από νύχτα σε νύχτα, από απάτητα μονοπάτια και με τη φιλοξενία σε χριστιανικό χωριό, τις οδήγησαν σώες στη Νάουσα. Ύστερα από την απελευθέρωση των κοριτσιών ο Πούλιος πήγε στο Χάνι κι οι Δημογέροντες στο χωριό.
Οταν το πρωί ξύπνησαν οι Αρβανίτες και δεν βρήκαν τις κοπέλες, παρά μόνον τα σχοινιά, εξεμάνισαν. Πρώτα πρώτα πήγαν στο χάνι, έδειραν τον Πούλιο, στη συνέχεια πήγαν στο χωριό, έδειραν τους Δημογέροντες κι άλλους κατοίκους, που απελευθέρωσαν τις κοπέλες. Φυσικά ο Πούλιος κι οι Δημογέροντες αρνήθηκαν την πράξη τους κι είπαν πως τις απελευθέρωσε η Αγία Παρασκευή. Τότε οι Αρβανίτες μπήκαν στην εκκλησία και με βρισιές άδειασαν τις κουμπούρες τους στην εικόνα της Αγίας Παρασκευής, η οποία φέρει τρία σημάδια των μολυβιών. 'Υστερα έβαλαν στο σημάδι την πέτρινη σκαλιστή εικόνα της Αγίας που ήταν πάνω από την είσοδο. Τα μολυβένια βόλια τους όμως εξοστρακίστηκαν στις σιδερόπετρες και ξαναγύρισαν πάνω τους. Τους έκαναν μεγάλο κακό. Βγήκαν μάτια, παραμορφώθηκαν πρόσωπα, κόπηκαν μύτες και αυτιά. Η Αγία τους τιμώρησε. Οι Αρβανίτες απ' τη μανία τους έβαλαν φωτιά στην εκκλησία και πήραν το δρόμο για το Παλιομάγερο - 'Ηπειρο.
Οχι πολύ μακριά συνάντησαν μια λεπτή, ψηλή, μαυροντυμένη γυναίκα, ήταν η Αγία, η οποία τους συνέστησε να επιστρέψουν, να σβήσουν τη φωτιά, αν θέλουν να σωθούν. Οι Αρβανίτες μπροστά στο θαύμα της Αγίας και στην προτροπή της μαυροντυμένης γυναίκας, λιποψύχησαν, αισθάνθηκαν τύψεις, επέστρεψαν, έσβησαν τη φωτιά, γονάτισαν στην εικόνα της Αγίας, φίλησαν το πλακόστρωτο και ζήτησαν συγχώρεση. Μετάνιωσαν για την ασέβεια και τη βεβήλωση και σαν δείγμα μετάνοιας άδειασαν τα κεμέρια τους και άφησαν πολλά γρόσια. 'Αλειψαν τις πληγές τους με το λάδι της καντήλας και βγαίνοντας απ' την εκκλησία έβγαλαν φουστανέλες και ταλαγάνια, τα κρέμασαν στον εξωνάρθηκα και έφυγαν.
Οι Ναουσαίες κοπέλες που ελευθερώθηκαν, χάρη στη βοήθεια της Αγίας Παρασκευής και των Μαγεριωτών, έστειλαν από ευγνωμοσύνη και ευλάβεια στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, δύο στεφάνια από ατόφιο ασήμι, όπου είχαν γραμμένα και τα ονόματά τους. τα στεφάνια δεν υπάρχουν. 'Ενας επιτήδειος Γιαννιώτης χρυσοχόος τα αντάλλαξε με την ασημένια επικάλυψη του Ευαγγελίου της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, γύρω στα 1885. Οι φουστανέλες και τα ταλαγάνια των Αρβανιτών βρισκόταν στον εξωνάρθηκα μέχρι το 1920. Ο χρόνος, ο σκόρος, η σκόνη, η υγρασία τα είχαν κουρελιάσει. Και επειδή ήταν τάματα, οι έγκυες γυναίκες του χωριού έκοβαν από ένα κομμάτι φουστανέλας, το έκαιγαν, καπνίζονταν, για να γεννήσουν εύκολα. Επίσης έκοβαν μικρά κομμάτια και τα έβαζαν, σαν φυλαχτά, στα μικρά παιδιά.
Οταν το 1920 οι Μαγεριώτες κατεδάφισαν την εκκλησία και έχτισαν τη σημερινή, πήραν ό,τι είχε απομείνει από τις φουστανέλες και το έριξαν στα θεμέλια, βάφοντας ένα ζωντανό θαύμα της Αγίας Παρασκευής. Σήμερα ούτε στεφάνια κι ούτε φουστανέλες υπάρχουν. Το μόνο που υπάρχει να μας θυμίζει τη σωτηρία των κοριτσιών της Νάουσας και το θαύμα της Αγίας Παρασκευής είναι η τραυματισμένη κι ασημοντυμένη εικόνα της Αγίας.
Καλό είναι οι Δασυλλιώτες να τοποθετήσουν, κάπου εκεί στην Αγία Παρασκευή, μια αναμνηστική μαρμαρόπλακα, να γράψουν περιληπτικά το γεγονός, να θυμίζει το θαύμα της Αγίας, τη σωτηρία των κοριτσιών και την προσφορά των Δασυλλιωτών.

ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Τα πανηγύρια είναι μια από τις παλιές και χαρακτηριστικές εκδηλώσεις της θρησκευτικής ζωής, ιδιαίτερα στα χρόνια της μακρόχρονης Τουρκοκρατίας, γιατί ικανοποιούσε τότε, περισσότερο μια ψυχική ανάγκη να ψυχαγωγηθούν και να απολαύσουν την απλή και άδολη χαρά, που τόσο λαχταρούσαν στα σκοτεινά εκείνα χρόνια και να έρθουν σε επαφή με τους κατοίκους των γύρω χωριών, που ερχόταν στα πανηγύρια.
Οπως όλα τα χωριά έτσι και οι Δασυλλιώτες πανηγύριζαν και πανηγυρίζουν στις 26 Ιουλίου, της Αγίας Παρασκευής, αν και το χωριό έχει ενοριακή εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Πανηγυρίζουν στις 26 Ιουλίου, γιατί την ίδια μέρα πανηγύριζαν στο ΠΑΛΙΟΜΑΓΕΡΟ -πρώτη θέση του χωριού - την ίδια μέρα στο ΠΑΛΙΟΧΩΡΙ - δεύτερη θέση, την ίδια μέρα πανηγύριζαν και συνεχίζουν να πανηγυρίζουν. Στις 26 Ιουλίου όλοι οι Δασυλλιώτες βρίσκονται στην Αγία Παρασκευή. Το χωριό μένει έρημο και μόνο. Αν περάσει κανείς τη μέρα αυτή από το χωριό, θα νομίσει πως οι κάτοικοι μετανάστευσαν ομαδικά σ' άλλο τόπο.
Ύστερα από την πανηγυρική Θεία Λειτουργία, οι πιστοί, με εξαγνισμένη ψυχή, ξεχύνονται στον ίσκιο των αιωνόβιων βελανιδιών. Ο παπάς διαβάζει αγιασμό, ευλογεί τους πιστούς, ενώ εκείνοι ασπάζονται την ασημοντυμένη εικόνα της Αγίας Παρασκευής, που φέρει τρία σημάδια από μολύβια των Αρβανιτών, κι αποτελεί ακριβό κειμήλιο κι ατίμητο φυλαχτό του χωριού. Μετά τον αγιασμό και τον ασπασμό της εικόνας οι επίτροποι βγάζουν σε πλειοδοτική δημοπρασία διάφορα τάματα πιστών, όπως αρνιά, κουβέρτες, κεντήματα κλπ. για την οικονομική ενίσχυση του εκκλησιαστικού ταμείου. Στη συνέχεια ακολουθεί η διανομή των φαγητών. Για την προετοιμασία τους όλοι οι Δασυλλιώτες προσφέρουν χρήματα και η εκκλησιαστική επιτροπή φροντίζει για το μαγείρεμα των φαγητών, σε μεγάλα καζάνια και κάτω από τα βαλανόδεντρα. Τα φαγητά τους είναι νοστιμότατη σούπα και πατάτες με κρέας. Πέρα απ' αυτά οι χωριανοί φέρνουν μαζί τους πίτες, σαλατικά και διάφορα ποτά. Αφού ο παπάς ευλογήσει "την βρώσιν και την πόσιν" Δασυλλιώτες και επισκέπτες αδελφωμένοι τρώνε στο κοινό τραπέζι. Οι ευχές και τα τσουγκρίσματα των ποτηριών παίρνουν και δίνουν. Παλιά, πολύ παλιά, η συνήθεια του κοινού τραπεζιού. Σαν αποφάνε, τα κλαρίνα και τα βιολιά παίζουν σε μεγάλη ένταση, λες και προσπαθούν να ξεσηκώσουν κάτι μέσα τους, λες κάτι να φλογίσουν στις καρδιές τους. Θυμίζουν παλιά ξεχασμένα τραγούδια, που άθελα όλων τα μάτια δακρύζουν και οι καρδιές τους πάλλουν έντονα. Κι ο χορός, φυσικό επακόλουθο, αρχίζει με χορός ελληνικούς παραδοσιακούς, που κρατούν ως το ηλιοβασίλεμα.
Η επικοινωνία των χωριανών και των φίλων, αυτή τη μέρα, μπροστά στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, βιώνεται με τη Θεία Λειτουργία, με το κοινό τραπέζι, με το γλέντι, που είναι μια παράδοση βαθιά ριζωμένη στις καρδιές τους, που δεν θα σβήσει εύκολα. Ωραιότερο έθιμο, κεφάτο, χαρούμενο. Ενα έθιμο με κοινωνικότητα. Ας φροντίσουν οι μεταγενέστεροι να το κρατήσουν και να το παραδώσουν στους απογόνους των. Το έθιμο πρέπει να συνεχιστεί. Είναι επιταγή της κληρονομικής καταβολής. Οι Δασυλλιώτες όπου κι αν βρίσκονται τη μέρα του πανηγυριού έρχονται στο χωριό, νοσταλγοί της πατρογονικής γης και των άδολων παιδικών ονείρων, που έγιναν νοσταλγικές αναμνήσεις, προσεύχονται στη χάρη της Αγίας Παρασκευής, παίρνουν μέρος στο κοινό τραπέζι της αγάπης και της συναδέλφωσης και στο τρικούβερτο γλέντι με τους δικούς τους και τους συγχωριανούς τους.

Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΕΛΑΦΙΟΥ
Η παράδοση του χωριού μνημονεύει πως τα χαράματα του πανηγυριού ερχόταν να θυσιαστεί ένα ελάφι, το οποίο αφού το έσφαζαν, το μαγείρευαν και το έτρωγαν στο κοινό τραπέζι. Κάποτε το ελάφι άργησε να έρθει, γιατί ήταν κουτσό. Οι μάγειροι δεν το άφησαν να ξεκουραστεί και το έσφαξαν αμέσως. Από τότε το ελάφι δεν ξαναήρθε.
Την παράδοση του ελαφιού τη συναντούμε και στο χωριό Μικρόκαστρο Βοΐου την ημέρα του Αγίου Αθανασίου, στις 18 Ιανουαρίου. Όταν, λέγει η παράδοση, οι κάτοικοι δεν είχαν να σφάξουν πρόβατα, ερχόταν μόνο του ένα ελάφι και προσφερόταν να θυσιαστεί. Επίσης την ίδια παράδοση τη συναντούμε και στο χωριό Ανθούσα Βοΐου. Το ελάφι ερχόταν στις 20 Ιουλίου του Προφήτη Ηλία.
Η παράδοση βέβαια, όπως και κάθε παράδοση, κρύβει κάποια αλήθεια. Μπορούμε να παραδεχτούμε πως η λέξη ελάφι, που χρησίμευε ως τροφή των πανηγυριστών, ήταν συμβολική. Συμβόλιζε την πνευματική πανδαισία, δηλαδή την επικοινωνία και ανταλλαγή σκέψεων και απόψεων των πανηγυριστών, για την απελευθέρωση του σκλαβωμένου γένους από την πικρή σκλαβιά. Αν τώρα διαχωρίσουμε τη λέξη ΕΛΑΦΟΣ σε δύο λέξεις, θα έχουμε ΕΛΑ-ΦΟΣ, ΕΛΑ-ΦΩΣ, έλα Ελευθερία.
Τρώγοντας, λοιπόν, ελάφι, έτρωγαν πνευματική τροφή. Έτσι έπαιρναν θάρρος και δύναμη για τον αγώνα της Ελευθερίας.

ΤΟ ΕΞΩΚΛΗΣΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Δυτικά της Αγίας Παρασκευής, σε απόσταση 800 μ. υπάρχει το εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου, που χτίστηκε από οικογένειες του παλιοχωριού "ΚΙΑΦΑ", σε ανάμνηση της εκκλησίας που είχαν στο χωριό τους. Το 1908 ανακαινίστηκε το εξωκλήσι, χωρίς να θιγούν οι τοιχογραφίες που υπάρχουν στο Άγιο Βήμα, η Πλατυτέρα, οι Τρεις Ιεράρχες κλπ. Το 1957 αντικαταστάθηκαν οι λιθόπλακες της στέγης με ευρωπαϊκά κεραμίδια, με δαπάνη των ξενιτεμένων Δασυλλιωτών Αμερικής.

ΤΟ ΕΞΩΚΛΗΣΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΗΝΑ
Νοτιοδυτικά του χωριού 5 χλμ. μακριά, υπάρχει το εξωκλήσι του Αγίου Μηνά. Όταν το χωριό βρισκόταν εδώ είχε ενοριακή εκκλησία του Αγίου Μηνά, η οποία καταστράφηκε μαζί με το χωριό. Η εκκλησία βρισκόταν στη δεξιά όχθη του χειμάρρου "Παλιομάγερου". Εδώ ήταν και το νεκροταφείο της Μαγέρης. Ύστερα από χρόνια οι Μαγεριώτες που ίδρυσαν νέο χωριό στο "ΠΑΛΙΟΧΩΡΙ", έστησαν στα ερείπια του Αγίου Μηνά ένα φτωχό εικονοστάσι. Το 1918 στην ίδια θέση έχτισαν μεγάλο εξωκλήσι, με τις εισφορές και την προσωπική εργασία των κατοίκων. Πρωτεργάτης της προσπάθειας αυτής ήταν ο Αθανάσιος Γεωρ. Σκόδρας και εκτελεστής του έργου ο Γεώργιος Ιωάννου Τζάμος. Οι εικόνες του τέμπλου, του Χριστού, της Παναγίας κλπ., μεταφέρθηκαν εδώ από την παλιά εκκλησία του Αγίου Νικολάου, χωρίς να φέρουν καμιά χρονολογική ένδειξη.
Το γραφικό εξωκλήσι λειτουργείται δυο φορές το χρόνο. Στις 11 Νοεμβρίου, που γιορτάζεται η μνήμη του Αγίου Μηνά και της Αναλήψεως. Στον Άη Μηνά το τοπίο είναι γραφικό. Η φύση μαγευτική. Η ατμόσφαιρα μυρωμένη. Πλούσιο πράσινο κυριαρχεί παντού σ΄ όλες τις αποχρώσεις. Από το 1912 που άρχισε να λειτουργείται το εξωκλήσι στις 11 Νοεμβρίου και της Αναλήψεως και μέχρι το 1940, μετά τη Θ. Λειτουργία της Αναλήψεως, ύστερα από το πνευματικό αναβάπτισμα, ακολουθούσε χορός με όργανα και τραγούδια, ένα διασκεδαστικό ξεφάντωμα χαράς και κεφιού όλη μέρα.
Μετά το 1940, εξαιτίας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, του εμφυλίου σπαραγμού και της μετανάστευσης ,σταμάτησε αυτή η τόσο ευχάριστη θρησκευτική, φυσιολατρική και διασκεδαστική συνήθεια. Ποιος μπορεί να πάει σήμερα ως εκεί; Ο Παπαμιχάλης γέρασε, μαζί και το ποίμνιό του. Οι νέοι που είχαν φτερά στα πόδια και έδιναν ζωή απ΄ τη ζωή τους έφυγαν. Σήμερα μια Λειτουργία και τίποτα περισσότερο.
ΤΟ ΑΓΙΑΣΜΑ: Κοντά στο εξωκλήσι του Άη Μηνά υπάρχει πηγή αγιάσματος, με ιαματική χάρη. Με την ανέγερση του εξωκλησιού του Αη Μηνά ο Θεόδωρος Τζάμος ευπρέπισε και στέγασε το Αγιονέρι.

ΤΟ ΠΑΛΙΟΜΟΝΑΣΤΗΡΟ
Βορειοανατολικά του χωριού 1500 μ. μακριά, στους πρόποδες του "Παλιόκαστρου", σε μια βαθιά ανήλια και δασωμένη χαράδρα, υπήρχε σε περασμένα χρόνια μοναστήρι αφιερωμένο στη μνήμη του Αγίου Γεωργίου.
Πότε ιδρύθηκε, πότε πυρπολήθηκε τίποτε δεν διέσωσε η παράδοση. Κάποιοι σωροί πέτρινοι μαρτυρούν τον τόπο του. Εκείνο που μας πείθει εύγλωττα σήμερα πως εκεί υπήρχε μοναστήρι είναι τα διάφορα τοπωνύμια, όπως: "Του καλόγηρου ο κήπος", "Του καλόγηρου οι καστανιές", "Το μετόχι του μοναστηριού", μια χέρσα έκταση κοντά στα Τζαμάδικα χωράφια, στην τοποθεσία "Κρούστα" κλπ. 
(φωτογραφία του 1969. Χορός γυναικών στη θέση "Σταυρός. Είναι οι: Κατίνα Π. Τσιούκλα, Ελένη Τέντα, Ζαχαρένια Τασιούλα, Γεωργία Δραγατά, Ουρανία Τσιούκλα, Αθανασία Τζάμου, Ευδοκία Χρ. Τζάμου, Ευθυμία Σωτ. Χαριζοπούλου, Γενοβέφα Παπανικολάου - Ζήκου)
Με την καταστροφή του μοναστηριού οι Μαγεριώτες έστησαν στα ερείπια ένα φτωχό εκκλησάκι, χωμένο στη γη, σαν κατακόμβη - στο μοναστήρι υπάρχουν υπόγειες κρύπτες - με λίγες φτωχές εικόνες του Χριστού , της Παναγίας και του Αγίου Γεωργίου.
Το 1935 στο χώρο του παλιού εκκλησιδίου ανηγέρθηκε καινούριο εκκλησάκι, με εράνους και προσωπική εργασία των κατοίκων, στο οποίο πρωτοστάτησαν ο Παπαπόστολος Παπαδόπουλος και ο Ιωάννης Χρήστου Τζάμος. Το εξωκλήσι αυτό λειτουργείται κάθε χρόνο στις 23 Απριλίου, όπου ψάλλεται και αγιασμός. Μετά τη Θ. Λειτουργία ανεβαίνουν στο κοντινό ύψωμα "Σταυρός", όπου και εικονοστάσι του Αγίου Γεωργίου. Εδώ σπάζουν χλωρόκλαδα, μαζεύουν μυρόπνοα αγριολούλουδα και στήνεται διπλός χορός με δημοτικά τραγούδια, που αντιλαλούν οι πλαγιές κι οι ρεματιές. Κοντά σ΄ άλλα τραγούδια τραγουδούν και το παρακάτω:
"Οι δυο οι άγιοι μάλωναν Άη Γιώργης και Άη Δημήτρης,
-Άη Γιώργη, Άη Γιώργη Κούνιαρε και σκορποφαμιλίτη,
εγώ μαζώνω φαμιλιές και συ μου τις σκορπίζεις,
μαζώνω μάνες με παιδιά, γυναίκες με τους άντρες,
μαζών και τ΄ αντρόγυνα, τα πολυαγαπημένα.
-Εγώ φέρνω την άνοιξη και συ μου τη στεγνώνεις,
εγώ φέρνω τα πρόβατα και συ τα ξεδιαγμίζεις,
εγώ φέρνω τσοπάνηδες, λαλώντας τις φλογέρες".

ΕΙΚΟΝΟΣΤΑΣΙΑ
Σε διάφορες τοποθεσίες του χωριού υπάρχουν τα παρακάτω εικονοστάσια για την προσευχή του ξωμάχου του περαστικού.
Της Αγίας Παρασκευής στο "Παλιοχώρι", δίπλα στη μεγάλη ομώνυμη εκκλησία, που το έστησε ο Θωμάς Τζάμος το 1987.
Στη δυτική άκρη του χωριού υπάρχει το εικονοστάσι του Αγίου Γεωργίου.
Ανατολικά του χωριού στη θέση "Σιούρκα" υπάρχει το εικονοστάσι των Αγίων Πάντων, που το έστησε ο Χριστόδουλος Σκόδρας.
Ανατολικά του χωριού στη θέση "Άγιος Γεώργιος" υπάρχει ομώνυμο εικονοστάσι, σε ερείπια παλιότερου και μεγαλύτερου εξωκλησιού.
Στη θέση "Σταυρός" υπάρχει εικονοστάσι του Αγίου Γεωργίου.

ΟΙ ΠΑΠΑΔΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Δεν γνωρίζουμε τα ονόματα όλων των παπάδων, που εφημέρευσαν στα σκληρά και μαύρα χρόνια της Τουρκοκρατίας κι εργάστηκαν ακούραστα να κρατήσουν το ποίμνιό τους, μαζί με τους κοτζαμπάσηδες, στο Χριστό και στην Ελλάδα. Εδώ θα μνημονεύσουμε όσα ονόματα παπάδων βρήκαμε στις χειρόγραφες σημειώσεις του μακαρίτη δασκάλου Βασιλείου Ν. Παπανικολάου, καθώς και τους νεότερους.
Παπαστύλος, εφημέρευσε μέχρι το 1825.
Παπαδήμος ή Παπατζήμος, γιος του Παπαστύλου, εφημέρευσε από το 1825 μέχρι το 1840.
Παπαχρήστος, γιος του Παπαδήμου, από το 1840 μέχρι το 1870.
Παπαδημήτρης Αθ. Τζάμος, από το 1870 μέχρι το 1888, οπότε παραιτήθηκε λόγω ασθενείας.
Παπανικόλας Χρήστου Χρηστίδης, εφημέρευσε ένα χρόνο το 1889.
Παπαδημήτρης Αθ. Τζάμος, αφού ανέρρωσε, διεκδίκησε τη θέση και εφημέρευσε από το 1890 μέχρι το 1892.
Παπαγιάννης Στεργίου Γερασόπουλος, από το 1893 μέχρι το 1905, ο οποίος απεβίωσε σε ηλικία 52 χρονών.
Παπανικόλας Χρήστου Χρηστίδης, από το 1905 μέχρι το 1924, που απεβίωσε.
Παπαευθύμιος Γρηγορίου, ιεροδιδάσκαλος, από την Καλλονή Γρεβενών.
Παπαηλίας Μάνδαλος, από την Καλλονή Γρεβενών
Παπαπόστολος Παπαδόπουλος από το Δασύλλιο. Από το Δασύλλιο υπηρέτησε ως Πρωτοσύγκελος στη Μητρόπολη Γρεβενών, όπου σημείωσε ιδιαίτερη δραστηριότητα.
Παπαλέξανδρος Χαριζόπουλος, από το Δασύλλιο, 1942 - 1983.
Από το 1984 εφημερεύει ο Παπαμιχάλης Ζούτσος, από το Δίλοφο Βοΐου.
  

συνέχεια στο Μέρος Β'..

tophome