f'Malta tad-disg[inijiet
F’Malta, l-espressjoni artistika tinsab f’konfront dirett mal-materjali]mu li hu su;;ett g[alih il-bniedem post-modern. Sa[ansitra /erti xog[lijiet artisti/i huma kummer/jali]]ati, g[alkemm dan ma jfissirx li dan jillimita l-artist milli jesprimi ru[u.
L-artist i[ares lejn is-so/jeta ta’ madwaru u j[oss, waqt li jinterpreta, dawn il-pulsazzjonijiet permezz tal-medium tieg]u. Wara li fis-sittinijiet, skoprejna li xtutna m’humiex swar i]da portijiet g[al destinazzjonijiet usa`, illum g[addejjin minn perijodu ta’ inerzja ;enerali, g[alkemm l-e//ezzjonijiet li qed jiffjorixxu llum, qed jipparagunaw u jimxu b’mod parallel ma’ l-g[ajta li ilha tirbombja tletin sena. Ftit xhur ilhu, il-poeta Mario Azzopardi kien staqsa jekk il-letteratura hix qeg[da f’limbu. Tista’ taraha minn na[a l-o[ra - mdawwra f’fosdqa, tistenna l-ambjent ideali biex twelled tarbija o[ra.
Imkien aktar minn fuq l-internet ma tidher l-istampa aktar /ara. Fis-sezzjoni Maltija ta’ dan il-fenomenu ;did, l-unika espressjoni artistika u Maltija li tista’ tindividwa hi rigward il-letteratura. Diversi esponenti b[al Sergio Grech, Dennis Arrigo u Bernard Micallef, fost o]rajn i]eww;u u jikkuntrastaw il-pa;ni tag[hom ma’ tal-;enerazzjoni ta’ qabilhom. Dan jista’ juri linja ta’ evoluzzjoni ta’ [sieb, metafori u idjomi ;odda. Bl-istess sentimenti universali, it-teatru Malti, g[alkemm g[adu mhux rapprezentat fuq l-internet, qieg[ed jag[mel passi tajbin [afna u jidher li ser jibni fuq is-sisien li beda Francis Ebejer, biex jistabilixxi lingwa;; teatrali Malti. Id-diversi attentati sperimentali li qed isiru f’dan il-qasam f’imkinijiet b[all-MITP, u l-inizjattiva u l-impenn li juru /ertu ]g[]a]ag[ lejn dan il-medium artistiku, ma jistax ma jnissilx kura;;, u alternattiva valida g[at-teatru tradizzjonali li konna mdorrijien bih u li kien mibni fuq il-kultura tal-farsa mhux impenjattiva. Il-pittura, tat influwenza ta’ movimenti internazzjonali li kkaratterizzaw dan is-seklu, hi u]ata b’mod sostanzjali minn diversi ]g[a]ag[ li huma wkoll, b[all s[abhom ('artisti' u mhux), i[ossu l-istint li jikkommunikaw ma’ dik li hija l-intimita’ tag[hom, ma dak li huwa partikolari u universali g[al kull bniedem, kif ukoll mas-so/jeta’ ta’ madwarhom, li sikwit jiddistakkaw ru[hom minnha. Il-fatt li huma parti minnha ma jfissirx li japprovawha. Dawn is-sentimenti ji;u interpretati b’arti astratta li forsi hi aktar intima minn dik konvenzjonali. Fuq l-istess nota ta’ nkura;;ament, insibu l-mu]ika, fejn fid-diversi frieg[i tag[ha (kant, ]fin u l-bqija), qed isiru sforzi, xi drabi kontokurrent biex jinserixxi ru[u dak li hu ;did i]da fl-istess [in tajjeb. Dan jinkludu dawk i]-]g[a]ag[ li mag[luqin f’garaxxijiet immuffati, fil-famu]i gigs, fl-underground, flimkien mal-gruppi taghhom, jesprimu r-rabja u l-mistoqsijiet tag[hom g[as-so/jeta’ li mliethom b’assurditajiet u li qed isibu punti ta’ riferiment ;odda. Minn na[a l-o[ra, /erti media ohra, b[a/-/inema (mezz verament espressiv b’100 sena ta’ storja artistika warajh), g[adu mhux u]at bi]]ejjed f’pajji]na. Forsi g[ax a[na insulari jew g[ax bla ri]orsi. I]da pajji] i]olat b[al New Zealand ipprodu/a re;ista b[al Jane Campion (b’kapulavuri b[al The Piano). G[andna b]onn ninkura;;ixxu l-il[na solitarji ta’ xi ]g[]ag[ li jaraw fi/-/inema it-tila demokratika tal-futur.
Sfortunatament, f’Malta, kif fil-bqija tad-dinja, g[ad hemm distinzjoni u diskriminazzjoni bejn il-kultura baxxa u dik g[olja. Fil-kultura ‘baxxa’, wie[ed jista’ jidentifika modi differenti ta’ espressjoni artistika li [afna drabi, mhix meqjusa b[ala tali. Fost din ta’ l-a[[ar, insibu l-g[ana kif ukoll xog[ol fuq statwi u o;;etti o[ra b’ispirazzjoni reli;ju]a. Fejn xog[ol ta’ l-idejn ;ie mg[oddi minn ;enerazzjoni g[all-o[ra g[al [afna sekli, dawk li wirtu din is-seng[a jo[olqu diversi xog[lijiet ta’ valur artistiku, li ma jing[atawx importanza [lief fl-g[alqa tat-tradizzjoni popolari. Il-lehma artistika m’hix monopolju ta’ min hu mid[la ta’ l-Universita’ jew ta’ l-intellettwali.
Forsi ta’ min jara naqra il-qag[da tas-so/jeta’ Maltija, biex inkunu nistg[u nifhmu a[jar kif l-espressjoni artistika tid]ol ;o dan il-kwadru. X’inhuma s-sorsi ta’ ispirazzjoni g[all-artisti Maltin? Fis-so/jeta’ Maltija hawn post g[ad-differenti, g[all-dawk li forsi b’g[a]la, jew forsi le ma segwewx in-normi siekta tal-massa? Jekk dawn l-individwi ma sabux posthom fostna, wisq aktar m’hawnx post g[al dak li jista’ j/aqlaq, g[al dak li huwa kontroversjali.
B’mod ;enerali, i]da, f’liema direzzjoni miexja l-espressjoni artistika Maltija? Kemm hu a//ettat it-tiftix g[al idjoma friska? Kemm qed in[allu spazji kulturali g[al sperimentazzjoni? Forsi qed no[olqu klima ta’ bi]a’ minn dak kollu li huwa ;did, dak li g[adu ma [ax it-tikketta ta’ ‘a//ettat’? Qed nib]g[u mill-iskumdita’ li nag[u[]ajja ‘l [sibijietna? Nikkonkludu b’o[t il-g[erf forsi tg[ina naslu.
bernard cauchi
karen vella
