Salaysay:
Andel "Andy" Barroga
Gladys M. Menor
NO IDILIG ti Sarrat National High School (SNHS) kadagiti dadduma nga eskuela sekondarya iti pagilian, maibilang daytoy kadagiti maipangpangruna a pagadalan iti intero a Pilipinas. Makuna ngamin a Computer literate, wenno makaawat ken makaammo ti panangaramat iti komputer, dagiti agturpos ditoy. (Maysa a klase ti makinaria nga elektroniko ti komputer. Nupay kasla bassit a maletin, kabaelanna nga ipempen iti lagipna ti binilbilyon a bambanag; ket masukainanna met dagitoy a naipempen iti apagdarikmat. Kabaelanna pay a rupisen wenno kuentaen iti apagkanito dagiti naririkot a matemateka a, no tao ti mangrupis, mabalin a makabulan kuentaenna. Adu ti pakaaramatan daytoy a makinaria — a kas man awan patingga ti kabaelanna nga aramiden — ken napardas.)
Iti agdama, adda 23 a komputer ti SNHS — 16 kadagitoy ti inted ti Department of Science & Technology (DOST). Iti Ilocos Norte Public School District, ti SNHS laeng ti inikkan ti DOST iti komputer. Malaksid kadagiti komputer, adda pay impatakder ti DOST a modermo a Science Laboratory Building. Pinili ngamin ti DOST a kas Science and Technology School iti Ilocos Norte!
No kasano a naiturong ti imatang ti DOST iti SNHS, ken no kasano a nagun-odna daytoy a pammadayaw, kinuna ni Mr. Antolin Ucol, prinsipal ti SNHS, idi pagimtuodanmi nga adu nga anus, tunos, saldet, ken dadduma pay ti agkakammayet. "Ti pagdaksanna," kinunana a sipapasnek, "no awan ti maysa kadagitoy a ramen, saan a basta magun-od ti balligi. Ken saan la a dakami a mangisursuro ti masapul nga aganus, agtutunos, ken agsaldet no di pay ket dagiti agad-adal a mismo, dagiti nagannak, dagiti umili, ken dagiti opisiales ti baranggay ken ti munisipalidad ti Sarrat.”
Siraragsak ni Mr. Ucol a nangipadamag a naalana ti pannakitinnunos amin a maseknan tunggal adda proyekto ti pagadalan agsipud ta ibingay ken ipakaammona iti amin nga umili dagiti balligi a magun-od ti pagadalan. “Ta ti balligi ti pagadalan, balligimi amin nga umili ti Sarrat. Saan a kabukbukodan ti pagadalan dagiti pammadayaw agsipud ta saan met a mabukbukodan ti SNHS dagiti aramid,” kinunana pay.
Innayon pay ni Mr. Ucol a malaksid iti pannakaimaldit dagiti aktibidades ken dagiti resulta dagiti gannuat iti SPEARHEAD, ti warnakan ti SHNS, maipakaammo pay dagitoy no adda maangay a miting ti Parents Teachers Association. Daytoy 'tay makunkuna a transparency wenno nalawag a makita ken awan tubeng ti panangammo iti mapaspasamak iti pagadalan.
Gapu kadagitoy natunos a tignay dagiti maseknan kadagiti amin a gannuat ken proyekto ti pagadalan, nagun-od ti SNHS ti adu a pammadayaw ken primera puesto iti nagkaadu a benneg ti pagsasalisalan iti siyensia, matemateka, literatura ken nadumaduma a pakasuotan iti sirib iti Distrito ti Public Schools iti Ilocos Norte. Ngarud, iti pannatakderna ti Ilocos Norte kadagiti nailian a salisal, nagun-od ti SNHS dagitoy:
1. Namindua a napili a kas Most Effective Public Secondary School iti Region I;
2. Napili a kas umuna iti School Inside A Garden (SIGA) iti Region;
3. Nagun-odna ti umuna a pammadayaw a kas Most Effective Functional School in Education Management Information System iti intero a Pilipinas!
4. Ken adu pay a pammadayaw iti nadumaduma a kategoria.
Pito la a kilometro ti kaadayo ti Sarrat iti Laoag — ti kabisera ti Ilocos Norte. Mabiit la a pagnaen nangruna dagiti agkabanuag. Gapu iti daytoy, adu ti taga-Sarrat ti agad-adal iti sekundaria idiay Laoag — iti Ilocos Norte High School. Ngem inyasog dagiti nagannak nga ad-adu koma pay ti agadal (ken makaturpos iti sekundaria), nangruna kadagiti babbai, no adda a mismo iti Sarrat ti pagadalan. Nakiddaw ngarud ti pannakabuangay ti sekundaria a pagadalan iti Sarrat. Saan a nagpamayan ti konseho. Inallawatda a dagus daytoy a singasing ket naanamongan ti pannakaipatakder ti Sarrat High School idi 1947. (Sarrat National High School itan babaen ti Presidential Decree 1050 a nayulog idi 1977.)
Kas iti amin a ganuat, bassit laeng ti nangrugrugian ti SNHS — umuna ken maikadua laeng a tukad ti nalukatan. Saanen a napan Laoag dagiti sumrek iti maikadua a tukad ti sekundaria. Maysa la a seksiyon iti kada tukad.
Iti daydi tawen a pannakaipasdek ti SNHS, maysa a pribado a balay ti nausar a pagbasaan dagiti estudiante. Nupay kasta, idi tawen 1949, nangilatang ti Konseho Munisipal babaen iti daydi Mayor Gabriel Jesus Ruiz (ama ni Atty. Corazon Ruiz Abad, ti agdama a Mayor ti Sarrat) iti pondo a maaramat a panggatang iti lote a pakaipatakderan ti Sarrat High School.
Saan met a nagbaybay-a daydi Cornelio Balmaceda, Sr., agdama idi a Sekretario ti Komersio ken Industria, ken tubo ti Sarrat. Inkarina a makaala iti pondo a para iti uppat a kuarto a pagadalan, malaksid laeng iti para iti administratibo ken prinsipal, biblioteka, ken Home Economics.
Gapu ta pangileten ti nagatang a lote, agarup apagisu laeng iti makuna a pasdek, kinasarita dagiti pangpangulo ti pagadalan ken konseho munisipal dagiti agtagikua iti daga a dumna iti solar ti eskuela. Agsipud ta makita a nasayaat dagiti ganuat, siaayat dagiti agtagikua a pakairamanan da Erene Quetulio, Filomeno Agor, Maria Agcaoili, Florenda Agor, Josefa Jamias, Elias Racela, ken ni Iñgo Peña, a nangidonar kadagiti dagada.
Idi malpas ti pasdek ti pagadalan, a naawagan iti Balmaceda Building, kellaat nga immadu ti nagpailista nga agadal. Adda payen taga-away a nag-enroll. Nabunga daydi damo a panagturpos dagiti estudiante ti Sarrat High School a nakairamanan ni Apo Alipio Edrozo, retirado nga Assistant School Superintendent, ken agdama a Sangunian Bayan ti Sarrat, ken ni Mr. Tiburcio Ucol a nagretiro a kas District Custodian.
Kalpasan daydi damo a rusuada, immadu dagiti nagturpos ket nagbanaganna, immadu ti propesional ti ili a Sarrat — maibilang ditan ti Municipal Mayor ti Sarrat, ni Atty Corazon Ruiz-Abad, ti agdama a Principal ti SNHS, ni Mr. Antolin Ucol, ti Municipal Secretary, ni Mrs. Charing Pinacate-Savellano, kdpy.
Buklen ti 24 a baranggay ti ili a Sarrat. Bassit nga ili ngem bineltak ti karayan Padsan. Agarup agpada ti kalawa ti agsumbangir ti karayan. Ti Distrito Sta. Rosa ti mabigbig a sentro iti abagatanen ti karayan. Lumabas ditoy ti kalsada a kumamang Laoag manipud iti Dingras, Solsona, Nueva Era, Marcos, ken Banna.
Adda iti amianan ti karayan ti poblasion a nakaipasdekan ti munisipio ken ti SNHS.
Kasla adayo iti poblasion dagiti agnaed iti abagatan ti karayan agsipud ta nasken a manglikawda idiay San Nicolas ken Laoag no mapanda iti kabisera ti Sarrat. Nalawa ken naapres ngamin ti karayan. Awan kalsada ken rangtay a mamagkamang kadagitoy dua a disso.
Gapu iti daytoy, marigatan dagiti ubbing nga adda iti abagatan iti karayan a mapan agadal iti Sarrat High School. No kalikagumanda ti agadal iti Sekundaria, anusanda ti makipagnaed kadagiti kakabagianda iti poblasion wenno mapanda agadal idiay San Nicolas wenno Laoag. Aniaman kadagitoy ti pilienda, makuna a natuok ti kasasaadda nga agadal kasta met a mapukawan dagiti nagannak kadakuada iti katulongan iti talon wenno iti uneg ti balay.
Gapu iti daytoy a parikut, inlungalong da Bernardo Gaño (agdama idi a presidente ti Namnama Cooperative Association ken nabutosan a mayor ti Sarrat idi 1992); nagbise-Mayor Proseso Gaño, retired teacher Marcelo Taganas; ken nag-Konsehal Juan Balisacan, ti pannakakiddaw nga adda maipatakder ti pagadalan para iti abagatan ti karayan Padsan.
Binigbig ti agdama idi nga ama ti ili, daydi Mayor Cornelio Balmaceda, Jr., dayta a parikut ken ti singasing. Ngem maysa a parikut ti kina-awan daga a pakaipatakderan ti eskuelaan. Awan ngamin mayat nga aglako iti daga gapu iti kinabassit ti nasimpa a daga iti ili a Sarrat. Gapu itoy, mailalaan dagiti agtagikua a mapukawda dagiti dagdagada.
Nupay kasta, babaen met laeng ti impluensia dagiti naagapad iti ngato (a bin-ig amin nga agnaed iti abagatan ti karayan), naguyugoy ni Tomas Palafox a nangidonar iti dagana ken inlako met dagiti sumaganad, iti nababa a presio, dagiti dagdagada kas tulongda metten iti idudur-as ti edukasion iti makuna a distrito: da Sisa Quevedo, Amelia Dela Cuesta, Silveriano Borromeo, Vicente Baltazar, Claudio Tarampi, ken Leoncio Ramos.
Naipatakder ngarud ti Sta. Rosa Barrio High School (Sta. Rosa Annex ti SNHS itan) idi 1967. Gapu iti ayat ken saldet dagiti opisiales ken kameng ti Namnama Cooperative Association, babaen ti panangipangulo idi ni nag-Mayor Bernardo Gaño, adu ti nag-enroll nga agadal iti Sta. Rosa Barrio High School. Imbaklay ngamin ti naagapad nga asosasyon ti matrikula dagiti agadal. Uppat a tawen a binayadan ti Namnama Cooperative Association ti matrikula dagiti agad-adal.
Idi umadu ket umadu iti bilang dagiti agbasbasa iti Sta. Rosa Barrio High School, inkalikagum ni Mr. Antolin Ucol ti pannakakidddaw iti kantidad tapno makagatangda iti lote a pangipatakderanda iti nalawlawa nga eskuelaan. Nakidanggay dagiti agnaed iti akin-abagatan a paset ti Sarrat tapno makapataudda ti dadduma pay a kuarta a nayon ti pondo nga inted ti gobierno nasional.
Malaksid iti pondo a naggapu iti gobierno, adda pay naggapu iti PTA ken Civic-Spirited Citizens a naggapu iti Hawaii. Adda pay tulong a naggapu iti Congressional Development Fund ni nag-diputado Roque Ablan, Jr.
Adda met indonar dagiti Sarrateñeos iti Hawaii nga impanguloan ni Engr. Ric Agnes a library building a kaibatogan ti dua a classroom.
Ti agdama, kakaisuna ti SNHS nga eskuela sekundaria iti dibision ti Ilocos Norte a mangipatungpal iti Engineering & Science Education Program (ESEP) ken ti mangipatpatungpal iti programa a pannakapabaro iti sistema babaen iti panagusar iti kabaruanan a teknolohiya a kas iti kompiuter. Malaksid iti daytoy, ti SNHS ti maysa kadagiti tallo a pinili ti DECS, Central Office nga mangipatungpal iti Balik Paaralan Para sa Out of School Adult Program — maysa a programa a mangtulong kadagiti agtawen iti 21-45 nga saan a nakalpas iti sekundaria.
Iti daytoy a tawen, adda 1,802 nga agad-adal iti SNHS (711 ti adda iti Sta. Rosa Campus). Agdagup met iti 84 dagiti empleado ken mannursuro.
Kinuna ni Mr. Ucol a napigsa a mangat-atibay kenkuada dagiti Head Teachers, da: Mrs. Estrella V. Taylan, OIC ti Sta. Rosa Campus ken Head Teacher (HT) III, Social Studies; Ms. Estrella B. Acosta, HT III, Science & Math; Mrs. Marietta B. Yap, HT III, English; Mr. Angel L. Martin, HT III, Home Economics & Technology; Mr. Senecio P. Rebuyaco, Administrative Officer II; Miss Josephine E. Blas ken Mr. Robert D. Agudera, Cashier; Ms. Ma. Filomena T. Caldito, Supply Officer.
Dagitoy met dagiti mangisursuro a mangbaybayabay kadagiti estudiante iti SPEARHEAD, School Organ ti SNHS: Nenita Agustin, Orlinda Ucol, Marieta Yap, ken Artemio Dagan (mannurat pay iti Bannawag).
Ni Antolin Ucol, kas
maestro
Kas naagapad iti ngato, patanor ti SNHS ni Mr. Antolin Ucol, ti agdama a prinsipal. Naiyanak ken dimmakkel iti abagatanen ti karayan Padsan. Awan pay Sta. Rosa Barrio High School idi agturpos iti sekundaria idi 1967.
Idi agad-adal, adu dagiti napaliiwna a parikut iti pagadalan a. Dina malipatan ti tuokda a mapusek iti maysa a kuarto, wenno ti dida pannakabulod ti libro a pagadalanda ken aramatenda iti homework, wenno ti aramatenda iti laboratorio. Napaliiwna met a nakurang dagiti dadduma nga aramaten dagiti mangisursuro tapno nasaysayud ti panangipasagepsepda ti isursuroda.
Dagitoy a pammaliiw ni Antolin ti nakamulian iti reggetna a nagadal iti kina-maestro. Kalpasan iti panagturposna iti kolehio, insegida a nangisuro iti Sta. Rosa Barangay High School. (SNHS-Sta. Rosa Campus itan). Apagisu met a maipatakder dayta a pagadalan idi.
Bayat iti
panangisurona, impakitana ti naimpapusuan ken naanep a panagserbi para iti
pagsayaatan dagiti agbasbasa. Nakidanggay kadagiti lideres iti barangay,
munisipio ken dagiti nagannak kadagiti amin nga aramid a pakaseknan iti
pannakapadakkel ken pannakatagiben iti eskuelaan. Tinulonganna dagiti pobre ngem
nasisirib nga estudiante tapno makipagpartisiparda kadagiti eksamen nga itden ti
gobierno para kadagiti scholarships.
Idi naital-o iti puestona a kas Head Teacher iti Sta. Rosa, inin-inutna a sinolbar dagiti dadduma a problema a makatubeng iti idadakkel ti eskuela. Isu a mismo ti nangitrabaho iti pannakapataud iti agdama a nalawa a solar iti eskuela.
Idi met nadutokan a prinsipal, ti pannakaital-o ti gapuanan dagiti agbasbasa (academic performance) ti inna inpangruna. Naaramid daytoy babaen iti panangsaranay kadagiti mangisursuro ken kasta met iti pannakaited kadagiti kasapulanda.
Inaramidna dagiti wagas a mangtulong iti pannakaparnuay ken pannakaited kadagiti rumbeng a benepisyo kadagiti mangisursuro tapno dagitoy ket napasnek ti pannakaidanon dagiti serbisioda.
Saan laeng a dagiti estudiante wenno dagiti mangisursuro iti inin-intonaran ni Antolin. Binigbigna dagiti nagannak ta dagitoy ti kapareha dagiti mangisursuro iti pannakaited ti edukasyon kadagiti an-annakda. Impakitana a babaen iti suporta dagitoy, agbalin ti Sarrat National High School a maysa kadagiti maidaydayaw ken maipagtangsit nga eskuelaan.
Tapno met malisian ti parikut iti nagbaetan ti eskuela ken dagiti nagannak, masansan nga angayenna ti miting dagiti mangisursuro ken nagannak tapnon maipakaammo ken maipalawag dagiti pagannurutan ken programa ti DECS a pakaseknan iti edukasyon pangsekundarya. Pinagpartisiparna dagiti nagannak iti panagplano kadagiti banag a mangpadur-as iti pannakaidanun iti nangato a kalidad nga edukasyon. Inangayna kadagiti simposia nga atendaran dagiti nagannak tapnon mailawlawag ken maiyadal dagiti pagrebbengan ti tunggal maysa para iti edukasyon dagiti agbasbasa. Impakaammona pay kadagiti nagannak dagiti gapuanan dagiti annakda.
Nupay maipagpannakkelen ti SNHS, adu pay dagiti arapaap ni Antolin a kayatna nga ipatungpal para iti pagadalan. Maysa kadagitoy ti pannakailawa ti solar ti main campus tapno makaipatakderda iti ad-adu pay a kuarto, ken ti pannakayadal kadagiti amin nga estudiante ti computer education. (Iti agdama, dagiti laeng agturpos ti agad-adal iti komputer.)
Arapaapna pay a maidanon ti basic education kadagiti amin nga agtutubo tapno maipabassit ti bilang dagiti di makaammo ti agsurat ken agbasa. Ti pannakasanay dagiti agbasbasa kadagiti aramid nga mabalinto nga pangparnuay iti kasapulan iti panagbiag no bilang ta agturpos aglalo no saan a makapagkolehio. Ti pannakaisuro kadagiti agbasbasa kadagiti moderno a teknolohiya tapnon saanda a maudi kadagiti sabali a pagilian no bilang ta maikkanda iti gundaway nga mapan iti ballasiw taaw. Ken ti pannakaparnuay kadagiti kasapulan tapno maidanon iti nangatngato pay a kalidad iti edukasyon, babaen iti tulong dagiti LGU's ken NGO's.
Arapaap pay ni Antolin nga agbalin a modelo nga eskuelaan ti SNHS iti intero a pagilian. Wenno ti agbalin a "Center of Excellence". Ken eskuela a mangtulong kadagiti pobre ken nalalaing nga estudiante.
"Ta ti misyon ti SNHS," kunana, "isu ti pannakaited iti naan-anay nga adal kadagiti agtutubo tapno inda usaren para iti pagsayaatan ti lugar. Napintas ti masakbayan ti eskuela agsipud ta naruay dagiti programa ken proyekto para iti pannakapadur-as iti edukasyon."
"Ket no kas pagarigan ta maital-oka iti agdama a posisyonmo, Maestro, ket maisinaka iti SNHS, ania ti aramidem?" sinaludsodmi.
"Itultuloykonto ti mangsuportar iti programa ti eskuela babaen iti panangiburayko kadagiti nagpadasak a nasursurok a kas mangidadaulo iti pagadalan. Ituloykonto ti agserbi para kadagiti agtutubo," insungbat 'toy nasaririt a prinsipal.
Naisipmi a nagasat ti SNHS a naaddaan iti nasaririt ken naanus a prinsipal. Iti kinapudnona, naminduan a naikkan ni Mr. Antolin Ucol iti pammadayaw a Most Outstanding Secondary School Principal iti Region I, A Fellow Graduate iti National Educators Academy of the Philippines. Malaksid iti dayta, Regional Trainor pay iti Advanced Management Development Program.
Ni Antolin kas ama
ti pamilia
Sinaludsodmi pay no ania met dagiti bukodna nga ambisyon para iti pamiliana.
Kinunana a simple ken bassit laeng: "Kas iti kalikagumko kadagiti amin nga agtutubo, ti pannakaited iti naan-anay nga adal kadagiti annak ti nasken unay tapno daytoyto ti tekkenda a mangpatan-ay ti bukodda a pamilia ken iti panangmulida iti napinpintas a masakbayan ti pagilian."
(Adda tallo nga annak da Antolin ken ni Rosenda (Agnir) nga asawana, maestra iti San Antonio Elementary School iti Sarrat met laeng, da Bernadette, 3rd year iti Medicine iti FEU; Brendalyn, nagraduaren a nurse ken agtrabtrabaho ita iti maysa nga hospital iti Manila; ken Bryan, 3rd year met iti Medical Technology iti FEU.
###########