NJĖ HULUMTIM MBI ZHVILLIMET E PERSPEKTIVAT
EKONOMIKE, SOCIALE, TURISTIKE TĖ ZONĖS SĖ HIMARĖS
nga Oltion Kadaifēiu
Fondacioni pėr Zgjidhjen e Konflikteve
Nė vend tė hyrjes
Qyteti i Himarės dhe fshatrat e zonės sė Bregut, qė shtrihen nga Palasa e deri nė Qeparo, pėrbėjnė atė mozaik tė bukurisė sė veēantė tė bregdetit jonian, qė i jep vlerat shumė dimensionale Rivierės.
Kontrastet natyrore, me thyerje tė terrenit nga vargmale qė nisin nga qafa e Llogarasė e deri nė lumin e Borshit, janė tė kombinuar nė mėnyrė tė harmonishme me pjesėn bregdetare qė laget nga deti Jon ku gjenden edhe disa nga plazhet mė tė bukura dhe tėrheqėse tė bregdetit shqiptar.
Kjo dhuratė e natyrės rivlerėsohet mė tej edhe nga banorėt e saj. Zona e Himarės shquhet pėr njė kulturė tė pasur e tė hershme, qė nė marrdhėniet ndėrnjerėzore pėrthyhet nė njė komunikim qė karakterizohet nga mikpritja dhe toleranca fetare, nga mardhėniet e mirėkuptimit e fqinjėsise sė mirė.
Potenciali turistik i zonės sė Himarės rritet jo vetėm nga bukuritė qė natyra i ka dhuruar por edhe nga vlerat e saj arkitekturore, nga veprat e kulturės fetare si kishat me gravurat e mrekullueshme,.
Nė fokusin e studimit tė kryer nga grupi studimor i Fondacionit Zgjidhja e Konflikteve & Pajtimi i Mosmarrėveshjeve ishte njė problematikė e gjerė, qė kishte tė bėnte me njė vlerėsim tė perspektivave tė zhvillimeve turistike, pronsore, sociale dhe kulturore tė zonės sė Himarės.
Studimi u realizua nė sajė tė bashkėpunimit dhe mbėshtetjes sė dhėnė nga dy shoqata aktive tė qytetarėve nga zona e Bregut dhe konkretisht, shoqata Bashkimi Himarjot dhe shoqata Intelektualėt e Himarės, tė cilat i falenderojmė.
Metodologjia dhe kampionimi
Studimi u shtri nė zonėn e Himarės dhe fshatrave pėr rreth duke tentuar tė hulumtojė dhe vlerėsojė realitetet, opinionet dhe perceptimet e banorėve ndaj zhvillimeve aktuale dhe perspektivės sė zhvillimit tė zonės sė tyre. Nė mėnyrė tė veēantė ky studim kishte pėr qėllim tė evidentonte dhe vlerėsonte zhvillimet e kohėve tė fundit nė kėtė zonė, duke ju referuar kryesisht kėndvėshtrimit tė vetė banorėve pėr opinionet e tyre nė fushat e mėposhtme: pronsore, turistike, kulturore, mjedisore, komunitare, fetare dhe tw zhvillimit tw shoqėrisė civile.
Pėr zhvillimin e intervistave u pėrzgjodhėn qyteti i Himarės dhe fshatrat Qeparo, Vuno, Dhėrmi e Palase, ndėrkohė qė u intervistuan edhe banorė nga Piluri dhe Kudhėsi, tė cilėt jetonin apo punonin pėrkohėsisht nė Himarė.
Realizimi i kėtij studimi ju besua njė grupi specialistėsh tė Fondacionit «Zgjidhja e Konflikteve dhe Pajtimi i Mosmarrėveshjeve», njė organizatė kjo me njė pėrvojw dhjetvjeēare nė fushėn e sondazhit tė opinionit dhe tė zhvillimit tė anketimeve. Grupi studimor pėrbėhej nga :
1 - Rasim Gjoka, Sociolog - (Pedagog nė Fakultetin e Shkencave Sociale, Universiteti i Tiranės)
2 - Sokol Lekaj, Jurist
3 - Oltion Kadaifēiu, Sociolog (Master nė Studimet Europiane)
4 - Arjola Mehmeti, Sociologe
Pėr njė kampionim sa mė pėrfaqėsues u vendos qė pėr grumbullimin e informacionit tė pėrzgjidhen dy lloj metodash :
1. metoda e intervistave nė grup (nė tė cilėn u pėrfshinė rreth 36 persona)
2. metoda e intervistave individuale tė hapura (me anw tw cilws u intervistuan 45 persona).
Nga pėrdorimi i kėsaj metodologjie synohej tė mblidheshin opinionet dhe perceptimet e banorėve qė banonin nė zonė mbi problematikėn e krahinws, duke u lejuar atyre tė ndėrtojnė njė hierarki tė shqetėsimeve qė kanė, atyre ēka qėndrojnė prapa kėtyre shqetėsimeve dhe rrugėdaljet qė ata shikojnė.
Procesi i intervistimeve u realizua duke respektuar kritere tė pėrcaktuara qė kishin tė bėnin me vlerėsimin objektiv tė pėrgjigjeve tė dhėna, me ruajtjen e konfidencialitetit dhe anonimitetit tė personave tė intervistuar.
Nė fshatrat e vizituara, me pėrjashtim tė qytetit tė Himarės, popullsia ishte thuajse e moshės sė tretė, me pėrjashtime tė pakta. Kjo vėshtirėsonte respektimin nga grupi intervistues tė disa parametrave qė do tė duhej tė zbatoheshin gjatė studimit, si raportet e numrit tė tė intervistuarve nga pikpamja gjinore, niveli arsimor, grupmosha, etj. Pavarėsisht nga kėto vėshtirėsi qė ishin pasojė e emigrimit masiv tė popullsisė nga kėto zona, mendimi i grupit qė ndėrmorri zhvillimin e intervistave, ėshtė se puna pėr mbledhjen e tė dhėnave nė terren ishte e sukseshme. Intervistat ngjallėn interesin e banorėve dhe thuajse tė gjithė personat tė cilėve ju kėrkua tė bėheshin pjesė e njė fokus grupi apo ju kėrkua tė jepnin njė intervistė individuale, u treguan tė gatshėm pėr tė bashkėpunuar dhe tė hapur nė dhėnien e mendimit tė tyre.
U intervistuan 82 persona, ndėr tė cilėt 16 ishin femra, ndėrsa pjesa tjetėr meshkuj. Moshat e tė intervistuarve varion nga 20 deri nė 90 vjeē. Arsimi, profesioni dhe aktiviteti ekonomik i tė intervistuarve gjithashtu u mbajt parasysh nė pėrzgjedhjen e tyre. Tė intervistuarit kishin profesione tė ndryshme qė nga juristė, agronomė, mėsues, bujq, punonjės tė bashkisė, kryepleq, sipėrmarrės tė vegjėl, inxhiniera, pensionistė etj.
Prona
Duhet pėrmėndur qė nė fillim se problemi kryesor dhe mė shqetėsues i tė gjithė tė intervistuarve ishte problemi i pronėsisė, kryesisht asaj mbi tokėn. Qėndrimet pėr pronėn ndahen nė dy nėngrupe tė mėdha.
1.Grupi i parė kundėrshtonte zbatimin e ligjit 7501
2.Grupi i dytė mbėshteste zbatimin e kėtij ligji
Shumica e tė intervistuarve, rreth 90 pėrqind, u shprehėn nė mbėshtetje tė njė rindarje tė tokės duke u bazuar nė dokumentacionin e vjetėr.
Sipas tyre, ky ishte njė ligj i tipit komunist dhe nuk mund tė sillte asnjė pasojė pozitive sidomos pėr zonėn e Bregut, ku toka ishte mjaft e pakėt nė sipėrfaqje. Ky grup kėrkonte nė mėnyrė tė vazhdueshme qė ky ligj tė shfuqizohej ose tė amendohej dhe toka tė kthehej tek ish pronarėt. Shumė prej tyre, madje, e ēmonin kthimin e pronės tek pronarėt e vėrtetė si faktorin kryesor tė zhvillimit tė zonės dhe te stabilitetit social. Ata theksonin se ligji 7501 ka sjellė probleme jo vetėm me tė ardhurit, por mė shumė probleme mes fshatarėve tė zonės nė mardhėniet me njėri-tjetrin, pasi ligji i ka kthyer pronėn vetėm atyre qė kanė qenė me banim nė fshat nė vitin 1991. Ky fakt, sipas shumė tė intervistuarve, ka lėnė shteg pėr abuzime nga personat pėrgjegjės pėr proēesin e ndarjes sė tokės nė kohėn kur ėshtė aplikuar ligji dhe ka gjeneruar konflikte mes familjeve dhe fisit.
Grupi i dytė, qė pėrbėnte rreth 10 pėrqind tė personave tė intervistuar, kėrkonte qė ky ligj tė zbatohej, pasi edhe problemet qė kishte shkaktuar nė kėtė zonė ishin fare tė pakta. Sipas tyre ky ligj duhej tė zbatohej, pasi ishte njė ligj i arsyeshėm dhe social, qė respektonte interesat e tė gjitha shtresave tė shoqėrisė dhe jo vetėm tė njė pjese tė vogėl tė ish pronarėve. Ata arsyetonin se tė gjithė kishin tė drejtė tė pėrfitonin nga ligji pėr tokėn, pavarėsisht se ishin apo jo banorė autoktonė. Gjithashtu, sipas disa tė intervistuarve, ky ligj nuk kishte krijuar probleme sociale nė kėtė zonė, pasi tė ardhurit nė kohėn e diktaturės nė kėtė zonė ishin nė njė numėr tė kufizuar, aq sa nuk prishin asnjė lloj pune nė rindarjen e pronės. Sipas tyre, gjatė kohės sė komunizmit, pronat ishin shtuar dhe pėrmirėsuar duke filluar qė nga rrėnjėt e ullinjve dhe deri te toka bujqėsore.
Nė fakt, ndarja e tokės sipas ligjit 7501, duket se nė disa raste ka lejuar qė tė mbahet parasysh dhe respektohet egzistenca e kufijve tė vjetėr, si nė rastin e Dhėrmiut.
Qė tė dyja palėt, pro dhe kundėr ligjit, ankohen pėr mospajisje me dokumentacionin e plotė, qė edhe do tė lejonte pėrdorimin sipas interesit tė tyre tė pronės qė zotėrojnė.
Zgjidhjet e propozuara nga banorėt :
· Rishikimi dhe amendimi i ligjit nr. 7501 «Pėr tokėn» pėr rregullimin e pasaktėsive sidomos pėr zonėn e Bregut. Rikthimi i pronės tek ish-pronarėt e ligjshėm.
· Pajisja sa mė e shpejtė e pronarėve me ēertifikatat e pronėsis pėr ti hapur rrugė investimeve dhe tregut.
· Zgjidhja e konflikteve mbi ndarjen e tokave nga bashkia apo nga sistemi gjyqėsor.
Infrastruktura
Problemi tjetėr i rėndėsishėm i identifikuar ėshtė infrastruktura e zonės, qė u pėrmend si njėri prej shqetėsimeve kryesore prej tė gjithė tė intervistuarve.
Problemet kryesore qė u identifikuan gjatė intervistave ishin: rruga nacionale Palasė Qeparo, rrugėt e brėndshme te fshatrave, kanalizimet e ujėrave tė zeza dhe tė bardha, mungesa e njw sistemi adekuat tw shpwrndarjes sw ujit tw pijshėm, ndėrtimet pa leje, mungesa e planeve urbanistike tė zonės
Mungesa e njė sistemi rrugor tė pėrshtatshėm ka larguar mjaft investitorė tė rėndėsishėm, tė cilėt janė mahnitur me bukuritė e vėndit, por kanė hezituar tė investojnė pasi i gjithė investimi vihet nė rrezik.
Rrugėt dytėsorė qė lidhin pjesė tė ndryshme tė fshatit apo mundėsojnė zbritjen nė plazhet nė breg tė detit, janė gjithashtu tejet tė amortizuara dhe shihen si njė pengesė e madhe nė zhvillimin e turizmit.
Mungesa e vazhdueshme e energjisė elektrike ka dėmtuar rėndė bisnesin e vogėl, qė ka nisur tė zhvillohet nė kėto zona. Pronari i njė punishteje tė bukės nė Himarė dhe ai i njė punishteje pėr prodhimin e vajit tė ullirit nė Vuno tregojnė se nga mungesa e energjisė dhe ndėrprerja pa orar e saj, shpesh kanė pėsuar humbje qė venė nė pikėpyetje vazhdimėsinė e bisneseve tė tyre.
Uji i pijshėm ėshtė gjithashtu problem i vazhdueshėm i zonės, qė sipas tė intervistuarve nuk vuan nga mungesa e burimeve hidrike. Kėshtu nė fshatin Gjilek, banorėt tregojnė se janė pėrpjekur vetė tė bėjnė njė studim mbi mundėsitė e shfrytėzimit tė burimeve hidrike, por nuk kanė gjetur mbėshtetjen e shtetit nė realizimin e projektit tė tyre. Njė tjetėr problem ėshtė ai i grumbullimit dhe pėrpunimit tė mbetjeve urbane. Nė qytetin e Himarės njė tjetėr shqetėsim i identifikuar nga njė sipėrmarrės vendas ishte ai i derdhjes sė ujrave tė zeza nė vende tė papėrshtashme. Mungesa e ambjenteve argėtuese pėr tė rinjtė dhe fėmijėt nė qytetin e Himarės ėshtė gjithashtu njė problem shqetėsues pėr prindėrit dhe mėsuesit e intervistuar.
Zgjidhjet e propozuara
· Rregullimi i rrugės nacionale Palasė Qeparo
· Investimet nė infrastrukturėn e brendshme.
· Furnizimi me energji elektrike
· Regullimi i linjave telefonike fikse
· Kanlizimet e ujėrave tė bardha dhe tė zeza
· Prishja e ndėrtimeve pa leje nė tė gjithė zonėn e Bregut
· Ndėrtimi i njė strategjie nė drejtim tė infrastrukturės sė brėndshme tė fshtrave
· Sistemimi i mbetjeve urbane
Emigracioni
Problemet mė tė mprehta qė u konstatuan nga tė intervistuarit lidhur me emigracionin ishin: largimi nė masė i tė rinjve nga vendlindja, ndarja e familjeve nė dy pjese, risku i humbja e kulturės dhe zakoneve tė vendit, problemet sociale tė krijuara nga ndarja e familjeve, rėnia e interesit pėr zhvillimin e vendit, mungesa e investimeve nė pronat e tyre, lėnia mbas dore e pronave dhe pasurive, rėnia e ineresit pėr arsimin dhe kulturėn, dobėsimi i pjesmarrjes nė proceset e vendimarrjes dhe i vetė demokracisė.
Ashtu siē u vu re edhe nga numri i tė intervistuarve si dhe nga grupmoshat e tyre nė pėrgjithėsi, nė fshatrat e zonės sė Himarės do tė takoje mė shumė tė moshuar, mė pak tė moshes se dytė dhe shumė pak tė rinj dhe fėmijė. Kjo perceptohej nga tė intervistuarit si njė plagė qė kishte bazėn e saj nė fenomenin e emigrimit masiv tė popullsisė. Nga shifrat jo zyrtare tė dhėna nga tė intervistuarit flitej qė nė zona tė veēanta tė Himarės rreth 80-85 % e popullsisė janė larguar nė vendet fqinje, kryesisht nė Greqi, dhe mė pak nė Itali apo vėnde tė tjera tė Euopės.
Tė intervistuarit shikonin si njė nga problemet mė shqetėsuese tė emigracionit humbjen e zakoneve dhe kulturės nga qėndrimi i gjatė nė emigracion.Ky emigrim ėshtė shoqėruar me pasoja tė tjera nė marėdhėniet sociale. Numri i fėmijėve nė shkolla ka rėnė ndjeshėm dhe kjo ka ēuar nė rėnien e cilwsisw sė shkollave pėr fėmijėt e mbetur. Sistemi shėndetėsor gjithashtu ėshtė lėnė pas dore pėr shkak tė numrit tė vogėl tė banorėve qė jetojnė nė to.
Por, nga ana tjetėr, emigracioni, pėr tė gjithė kėto vite ka qėnė njė nga burimet kryesore tė tė ardhurave tė banorėve tė zonės sė Himarės, por edhe tė njė sėrė lehtėsirash, tė cilat nuk kanė mundur ti sigurojnė nė zonėn e tyre, si: punėsim mė i sigurtė, siguria e jetės dhe e investimeve, shkollim konkurues i fėmijėve, mundėsi kursimi dhe investimi nė tė ardhmen nė vendin e tyre, tė ardhura tė mjaftueshme pėr tė jetuar dhe pėr rrjedhojė frenim tė shitjes sė pasurisė dhe sidomos tė shtėpiave tė banimit.
Gjatė fillimit tė viteve 2000 njė numėr nė rritje tė emigruarish vendosėn tė kthehen pėr tė bėrė investime nė zonė, por kjo tendencė ka pėsuar sėrish rėnie gjatė viteve tė fundit, pėr shkaqe tė ndryshme si problemet e pronės mungesa e investimeve nga shteti nė infrastrukturė etj.
Gjatė viteve tė fundit ka ndodhur njė fenomen i ri, ai i migrimit nga zona tė ndryshme tė vendit si nga Librazhdi, Kukėsi, Dibra etj.
Turizmi
Turizmi gjerėsisht shikohet si mundėsia mė e mirė dhe e realizueshme pėr zhvillimin e zonės, ndėrkohė qė nga intervistat u identifikuan njė seri problemesh qė pengojnė zhvillimin e tij. Mangwsirat nw infrastrukturwn rrugore dhe atw portuale, nw krijimin e politikave tw qarta pwr zhvillimin e zonws, mungesa e shwrbimeve bankare tw nivelit tw kwruar, mangwsirat nw legjislascion, nevoja pwr ngriten e kapaciteteve nw ofrimin e shwrbimeve, problemet qw lidhen me pronwn dhe rreziku qw i vjen nga mosrespektimi i ekuilibrave natyror apo traditave kulture dhe arkitekturore tw zonws janw gjithashtu ndwr shqetėsimet ngritura.
Debati mbi llojin e turizmit qė duhet tė zhvillohet, ėshtė i pranishėm nė bisedat e banorėve tė zonės, por ndėr ta mungon njė vizion i qartė pėr llojin e turizmit qė duhet mbėshtetur. Fshatrat turistike, qė pėr disa shihen si njė burim i mirė tė ardhurash, punėsimi dhe pėrmirėsimesh nė infrastrukturė, pėr tė tjerė duket si njė investim i rrezikshėm qė jo vetėm do tė dėmtojė vlerat turistike tė zonės, por mund edhe tė cėnojė interesat e banorėve, duke pėrjashtuar ata nga pėrfitimi i aktivitetit turistik.
Zhvillimet arsimore dhe kulturore nė zonė
Njė tjetėr problem shqetėsues i identifikuar nga tė intervistuarit e interesuar, kryesisht prindėr e mėsues, ishin zhvillimet e sistemit arsimor tė zonės. Kėshtu, nga intervistat nė qytetin e Himarės doli nė pah shqetėsimi i disa prej tė intervistuarve pėr moshapjen e shkollės nė gjuhėn greke pėr fėmijėt e lindur nė Greqi. Pėr shkak tė emigrimit prej njė kohe tė gjatė nė Geqi, fėmijėt nuk njohin gjuhėn shqipe, duke mos qenė kėshtu nė gjendje tė ndjekin mėsimin nė gjuhėn shqipe. Ky fakt i pengon familjet e emigruara tė kthehen nė zonė, pasi rrezikojnė mundėsitė e fėmijėve tė tyre tė ndjekin studimet. Njė tjetėr ankesė, qė pasonte tė mėsipėrmen, ishte ajo pėr cilėsinė e ulėt tė mėsimdhėnies nė shkollat e zonės. Sipas fjalėve tė njė mėsuesje tė intervistuar, sistemi arsimor shpesh bėhet objekt i ndikimive politike duke sjellė zėvendėsimin e stafit tė aftė me njerėz politikisht tė motivuar. Ndėrkohė problem ėshtė edhe mungesave e investimeve nė sistemin shkollor.
Njė tjetėr problem qė i shtohej atyre tė pėrmendur mė lartė, ėshtė numri i vogėl i nxėnėsve nė shkolla. Kėshtu nė Qeparo dhe Vuno shkolla tetėvjeēare funksionon, por numri i fėmijėve ėshtė shumė i reduktuar dhe nxėnėsit ndjekin mėsimin nė klasa tė padiferencuara. Nuk ka shkollė tė mesme dhe fėmijėt qė vendosin tė ndjekin shkollėn e mesme, ata duhet tė shkojnė nė Borsh. Nė Palase, shkolla dikur me 164 nxėnės ėshtė mbyllur dhe 2 nxėnėsit e vetėm shkojnė nė Dhėrmi.
Ambjenti
Problemet mė tė rėndėsishme tė identifikuara qė lidhen me ambjentin janė:
- Mungesa e njė sistemi pėr trajtimin e plehrave dhe mungesa e njė sistemi tė pėrshtatshėm pėr derdhjen dhe pėrpunimin e ujrave tė zeza.
- Dėmtimi i biodiversitetit nga mungesa e kujdesit dhe shfrytėzimi pa kriter i pasurive natyrore tė zonės. Njė fakt i tillė mund tė ketė ndikim tė direkt nė tė ardhmen e turizmit.
Njė tjetėr problem i ngritur, qė nė tė njėjtėn kohė shihet edhe si zgjidhje, ėshtė ai i planit pėr hapjen e njė landfilli nė zonėn e Vunoit, i cili do tė mbledhė plehrat e gjithė zonės sė Bregut, qė sipas banorėve tė fshatit, rrezikon ambjentin dhe do tė kundėrshtohet nga gjithė banorėt e Vunoit. Ndėrkohė, duket se njė studim mbi investimin pėr ngritjen e kėtij landfilli ėshtė zhvilluar tashmė.
Nė diskutimin e hapur mbi problemet e mjedisit, tė intervistuarit ngrejnė ēėshtjen e peshkimit tė pakujdesshėm me lėndė plasėse apo mjete tė tjera tė paligjshme, qė kanė larguar peshkun nga zona dhe kanė dėmtuar pasurinė nėnujore tė bregdetit. Zgjidhja e propozuar, nė tė gjitha rastet, ishte njė ndėrhyrje mė energjike dhe e pėrgjegjshme e shtetit nė zgjidhjen e problemeve tė sipėrmendura.
Faktori komunitar, pushteti lokal dhe institucione tė tjera
Dobėsimi i aftėsisė sė komunitetit pėr tė nxitur ndryshimet qė gjykohen tė nevojshme pėr zhvillimin e zonės, ėshtė i qartė dhe duket se vjen prej dy shkaqesh kryesore.
Sė pari, largimi i njė pjese tė madhe tė komunitetit nga krahina dhe sė dyti, nga vėshtirėsia qė gjen ēdo pjesė e komunitetit shqiptar pėr tė ndikuar nė aktivitetin e sistemit politik. Tė intervistuarit, nė disa raste, u ankuan se politikanėt janė tė interesuar nė zgjidhjen e problemeve tė tyre vetėm gjatė fushatave elektorale, ndėrsa pasi marrin votėn nuk mbrojnė aspak interesat e atyre qė i votuan.
Zhvillimi i shoqėrisė civile vlerėsohet si i dobėt nga disa aktivistė tė intervistuar, tė cilėt identifikojnė si shkak pėr kėtė angazhimin e pakėt tė qytetarėve si dhe mos pėrfshirjen sė shoqatave tė zonės nė rrjetet e shoqėrisė civile tė rangut kombėtar. Megjithatė janė krijuar shoqata te grupeve te interesit, tė bisnesit, tė grave apo intelektualėve qė kanė nisur tė bėhen tė ndjeshėm nė jetėn e qytetit dhe te fshatrave.
Zyra e regjistrimit tė pasurive ėshtė mė e pėrfolura nga ana e tė intervistuarve pėr abuzimet qė mund tė jenė bėrė nga punonjės tė saj me tokat e zonės. Gjykatat janė gjithashtu tė vlerėsuara si tė korruptuara dhe tė paafta.
Disa pėrfundime dhe rekomandime qė dalin nga ky studim :
- Problemi i ndarjes sė pronės ashtu si nė gjithė vendin, edhe nė kėtė zonė, ėshtė i njė rėndėsie tė dorės sė parė. Ndikimi i kėtij problemi ėshtė shumėplanėsh. Zhvillimi i turizmit, kthimi i emigrantėve, zhvillimi i agrobisnesit, e kėshtu me radhė, shihen ngushtėsisht tė lidhura me zgjidhjen e problemit tė pronės prej tė intervistuarve. Pavarėsisht faktit se qėndrimet, lidhur me zgjidhjen e problemit, variojnė, nevoja pėr dhėnien e njė zgjidhje tė qėndrueshme dhe tė zbatueshme, ėshtė kėrkesė e ēdo tė intervistuari.
- Mė tej, paaftėsia e shtetit pėr tė zbatuar ligjin, korrupsioni, mungesa e investimeve nė infrastrukturė, ishin ndėr shqetėsimet kryesore tė renditura prej tė intervistuarve.
- Thuajse tė gjithė tė intervistuarit janė tė vetėdijshėm pėr potencialin e madh pėr zhvillim qė ruan kjo zonė falė mundėsive natyre dhe pasurisė njerėzore tė saj, por kjo vetėdije nuk gjen veten tė pėrmbushur nė ballafaqimin me realitetin.
- Zhvillimi i turizmit, qė nga tė gjithė vlerėsohet si njė ndėr mundėsitė parėsore pėr zhvillimin e zonės pėrballet me pengesa nga mė tė ndryshmet qė mbajnė largė investimet dhe rrezikojnė tė ardhmen.
- Kthimi i emigrantėve, qė ėshtė edhe burimi kryesor prej nga priten investimet, ėshtė nė varėsi tė njė kompleksiteti zhvillimesh, qė variojnė nga zgjidhja nė njė mėnyrė tė qėndrueshme e problemit tė pronėsisė dhe mungesa e njė studimi pėr zhvillimin e turizmit e deri tek ngritja dhe forcimi i shoqėrisė civile, pėrmirėsimi i sistemit shkollor parauniversitar e probleme mjedisore.
- Mungesa e investimeve nė infrastrukturė pėr njė zonė me tė tillė potenciale zhvillimi, shpesh ėshtė e vėshtirė pėr tu kuptuar, e jo vetėm nga banorėt e zonės, dhe jo rrallė ėshtė shkak pėr interpretime politike nė kontekstin e debatit politik tė shoqėrisė shqiptare.
- Mungesa e rrugėve tė asfaltuara, e energjisė elektrike, e njė sistemi tė pėrshtatshėm tė shpėrndarjes sė ujit, e njė sistemi pėr pėrpunimin e plehrave, etj, bėhen mė tė ndjeshme pėr kėtė zonė, qė ka lidhje mė tė shumta se pjesa tjetėr e shoqėrisė shqiptare me njė vend mė tė zhvilluar, si Greqia, ndaj dhe mundėsitė pėr krahasim me njė situatė mė normale, i ka mė tė mėdha. Ndikimi i kėtyre dy faktorėve nė krijimin e perceptimeve tė banorėve mbi zhvillimet nė zonėn ku banojnė, ėshtė i nevojshėm tė mbahet parasysh nė kuptimin e gjetjeve tė kėtij studimi.
Disa nga rekomandimet e bėra:
· Pothuajse tek tė gjithė tė intervistuarit, individualisht ose nė grup, dominon mendimi se
zhvillimi i zonės sė Bregut, si nga pikpamja turistike dhe e aspekteve tė tjera, do tė arrihet vetėm me zgjidhjen pėrfundimtare dhe tė qėndrueshme tė ēėshtjes sė pronėsisė. Rreth 90 pėrqind e tė intervistuarve mendojnė se prona duhet tė kthehet tek i zoti, duke e realizuar kėtė me amendim tė veēantė tė ligjit mbi pronat. Rreth 10 pėrqind e tė intervistuareve mendojnė se ligji 7501 duhet tė respektohet nė ndarjen e pronave.
· Tė gjithė tė intervistuarit shprehen se nuk ka prona tė lira nė zonėn e Himarės dhe tė
fshatrave pėrreth e pėr pasojė ēdo investim qė mund tė ndėrmerret duhet tė bėhet nė konsultim dhe bashkėpunim me komunitetin dhe banorėt e zonės.
· 100 pėrqind e tė intervistuarve mendojnė se nuk mund tė ketė zhvillim tė turizmit nė kėtė
zonė me shumė mundėsi pa u investuar nė infrastrukturėn e nevojshme, si nė zgjerimin dhe asfaltimin e rrugės kryesore, hapjen e rrugėve tė brendshme nė fshatra, rikonstruktimin apo ndėrtimin e ujėsjellėsve pėr banorėt e fshatrave dhe sė fundi, po kaq i rėndėsishėm vlerėsohet investimi qė duhet tė bėhet nė rikonstruktimin e rrjetit tė shpėrndarjes sė energjisė elektrike.
· Nė lidhje me pyetjen se ēfarė lloj turizmi mund tė zhvillohet nė zonėn e Himarės,
shumica e tė intervistuarve vlerėsojnė si tė duhurin, turizmin familjar tė kombinuar me atė kulturor dhe vetėm pak prej tyre mendojnė se duhet tė kombinohet zhvillimi i turizmit familjar me atė tė hotelerisė ose tė fshatrave turistik.
· Tė intervistuarit, gjatė kryerjes sė kėtij studimi, mendonin se nuk mund tė ketė zhvillim
perspektiv tė turizmit nė zonėn e Himarės pa patur njė strategji tė qartė tė mbrojtjes sė mjedisit dhe tė pėrpunimit tė mbetjeve urbane, dhe njėherazi rekomandojnė se pėrpunimi i mbetjeve urbane duhet te bėhet sipas metodave bashkėkohore tė tipit organik dhe larg qendrave tė banuara.
· Nga analiza e opinoneve tė grumbulluara nga intervistimet e bėra evidentohet qartė
rekomandimi qė bėjnė banorėt e kėsaj zone pėr plane studimore dhe rregulluese tė studiuara tė territorit, bazuar nė eksperiencat bashkėkohore, duke mėnjanuar ndėrtimet pa sistem dhe pa leje ndėrtimi nė zonėn turistike.
· Sistemi i informimit dhe i reklamimit tė burimeve natyrore dhe kuturore tė zonės sė
Himarės, sipas rekomandimit tė tė intervistuareve, duhet tė jetė mė i mirėorganizuar nga institucionet e pushtetit lokal dhe institucionet qendrore si Ministria e Turizmit, Kulturės, Rinisė dhe Sporteve.
· Banorėt e intervistuar, duke shprehur njėherazi edhe njė opinon mė tė gjerė tė banorėve tė
zonės, rekomandojnė se ēdo iniciativė dhe investim qė mund tė ndėrmerret nė zonėn e Himarės, duhet patjetėr tė bėhet nė konsultim me kumunitetin pėr tė shmangur ēdo keqinterpretim, pėrplasje apo konflikt tė mundshėm.
Problemi (et) e pronės ne bregdet dhe opsionet e zgjidhjes sė kėtij problemi madhor si potencial pėr zhvillimin ekonomik tė zonės.
Dr. Pollo ĒAKALLI, Leonidha PAPA, Misto Dhima
Dr. Petraq MILO, ass. Prof. Kristaq JORGJI
Ēėshtja e pronėsisė dhe e sigurisė sė saj ėshtė njė ēėshtje, me tė cilėn krahina e Himarės dhe Bregdeti i Jonit nė pėrgjithėsi, ka njė lidhje interesante dhe shumė shekullore, e cila meriton njė vėmėndje tė veēantė, qoftė nė nivelin historik, qoftė edhe pėr pasojat qė ka sjellė dhe mund tė sjellė nė nivel e bashkėsisė (komunitar) dhe nė nivel shtetėror. Veēanėrisht zhvillimet e pas-viteve 90.
Analizė e shtruar nė kėtė referat, ka parasysh zhvillimet e ndodhura pas viteve 90 si dhe veēanėrisht pas atyre tė ndodhura pas aprovimit tė kushtetutės sė re tė vitit 1998. Por sėrisht, autorėt mbeten tė mendimit se prona dhe siguria pėr tė janė kushte sine qua nond.m.th. tė domosdoshme pėr zhvillimin pa ngėrēe dhe normal tė ekonomisė sė Himarės dhe Bregdetit.
Pak histori tė ligjeve mbi tokėn nė shekullin XX dhe mė pas
Shekulli XX e gjeti Himarėn nėn autoritetin formal tė Turqisė, por nėn rregjimin e pronėsisė sė vogėl mbi tokėn. Nė kėtė aspekt, Himara qe ndryshe nga Shqipėria dhe veēanėrisht zonat fushore ku ēifligarėt qenė lojtarėt kryesorė. Ky qe tipar i rėndėsishėm, pasi nė tė nuk u shtri sistemi i timareve - ku zyrtarė tė shtetit turk mund tė bėheshin pronarė pėr merita tė tjera. Njė pasqyrė e kėtij statusi tė veēantė tė Himarės, do tentohet tė jepet mė poshtė.
Pas Luftės sė Dytė Botėrore, reforma agrare e bėrė nga qeveria komuniste nuk preku shumė pronat e Himariotėve edhe pėr faktin e thjeshtė se mbizotėronte prona e vogėl. Reforma agrare u ndoq nga njė ndryshim i thellė mbi bujqėsinė formimi i kooperativave bujqėsore, tė cilėt ndonėse formalisht ishin vullnetare, nė fakt u imponuan politikisht mbi popullsinė. Proēesi i formimit tė kooperativave vazhdoi deri nė 60, forma tė ndryshme tė bashkė-pronėsisė u imponuan mbi fshatarsinė e tėrė bregut, qė nga kooperativat nė nivel fshati, nė nivel dy fshatrash, apo edhe ndėrmarrje shterore.
Fillimet e viteve 90 sollėn ndryshime thelbėsore nė konfiguracionin e shtetit shqiptar, por qė njėkohėsisht do tė kenė pasoja tė rėndėsishme mbi pronėsinė mbi tokėn. Aprovimi i ligjit 7501, i aprovuar nė datė 19 Korrik tė vitit 1991, do tė ketė rolin kryesor nė tėrė vitet qė e pasojnė.
Ėshtė interesante tė shihet se ky ligj ėshtė shndrruar nė fushėn e betejės pėr ndryshimet nė fushėn e pronėsisė, e megjithatė i ka rezistuar tėrė tentativave pėr ta ndryshuar. Ndonėse eanatemuar dhe lavdėruar nga palė tė ndryshme, falė aleancės midis dy partive kryesore politike, ky ligj vazhdon tė luajė rolin kryesor nė marrėdhenjet pronėsore nė krahinėn e Himarės dhe Bregdetin.
Ēėshtja e kthimit dhe kompensimit i pronave, bėri tė nevojshme rishikimin e ligjit mbi pronat e patundshme dhe Parlamenti shqiptar aprovoi nė mė 27 Korrik 2004, Parlamenti shqiptar, pa konsensusin e opozites nė ēastet e fundit, aprovoi ligjin 9235, ligj i cili nė thelb la nė fuqi ligjin 7501 pėr tokėn bujqėsore.
Aktualisht ka njė pėrpjekje tė partive politike pėr ta rishikuar ligjin mbi pasuritė e tundshme dhe tė patundshme, si cėshtje tepėr e e ndjeshme, sidomos nė raportet lidhur me proēesin politik tė asocim-stabilizimit me Komunitetin Europian.
Kjo pėrpjekje e fundit ėshtė mbėshtetur nga disa parti tė djathta, tė cilat kanė vėnė nė dukje se pa shkuar prona tek i zoti, Shqipėria nuk do tė ketė zhvillimin e duhur ekonomik, qė buron nga potencialet natyrore, potenciali njerėzor dhe vendosja gjeopolitike.
Ligji 7501 dhe ndikimi i tij mbi pronėsinė mbi tokėn nė Himarė dhe Bregdet.
Ligji 7501, i aprovuar nga tė dy partitė politike kryesore shqiptare mė 19 korrik tė vitit 1991, gjatė qeverisjes socialiste me kryeminstėr z. Ylli BUFI (ndryshuar me ligjin nr. 7715, date 02.06.1993; me ligjin nr. 7855, date 29.07.1994 dhe me ligjin nr. 7763, date 25.10.1993 me ligjin nr.7983,date 27.07.1995), ngelet pa dyshim ėshtė ligji mė i famshėm i Shqipėrisė, pėrsa i pėrket popullaritetit. Ndėrsa disa gjejnė nė tė sigurinė, tė tjerė e kontestojnė fuqimisht.
Neni 5 i kėtij ligji pėrcakton se Familjet anėtare tė kooperativės bujqėsore,
pas ndarjes sė tokės kanė tė drejtė tė shkėputen dhe tė dalin subjekt me vete, duke marrė nė pronėsi tokėn bujqėsore qė u takon nga tėrėsia e subjektit ku bėjnė pjesė. Sasia dhe vendi ku do te jepet toka, percaktohet nga komisioni i tokes.
Nė thelb, ky nen, pėrcakton pėrcakton pėrfituesit nga ky ligj familjet anėtare
tė kooperativės bujqėsore si dhe shpėrndarėsin e tokės komisionin e tokės. Njėkohėsisht, pėrjashton nga pronėsia mbi tokėn bujqėsore, pronarėt e para- kooperativave si dhe para- reformės agrare.
Neni 8 i ligjit 7501 pėrmes formulimit tė tij Nė dhėnien e tokave nė pronėsi e
nė perdorim personave juridike a fizike nuk njihet pronėsia e mėparshme, as madhėsia dhe kufijte e saj para kolektivizimit, ligji mohon nė mėnyrė taksative, pronėsinė e mėparshme mbi tokėn, duke kaluar topin e pronėsisė sė mėparshme mbi tokėn bujqėsore vetėm kompensimit.
Kritikėt e ligjit 7501 theksojnė se ky ligj institucionalizoi nje ndarje te madhe parimore per pasurite e patundshme, duke i ndarė arbitrarisht tokat (i) nė toka qė kthehen (2) toka qė skthehen dhe vetėm mund tė kompensohen.
Kėshtu del paradoksi qė nėse ke tre lloje pasuri nė njė fshat tė Himarės apo tė bregdetit (i) tokė bujqėsore, (ii) kullotė dhe (iii) shtėpi mund tė tė kthehen dy tė fundit, por jo toka bujqėsore. Ndėrkaq nė nivelin praktik, ka 15 vjet qė proēesi i kompensimit nuk ka ecur dhe si pasojė edhe kundėrshtarėt e ligjit 7501, kanė shtuar kritikėn pėr tė sikurse kanė edhe shtuar kėrkesėn pėr shkuar tek prona e tė parėve.
Nga ana tjetėr, mbrojtėsit e ligjit 7501 kanė argumentuar se ky ligj mund tė ketė edhe analogėt e tij nė vendet e kampit socialist, duke dhėnė edhe shėmbuj tė kufizimit tė drejtės pėr kthim tė pronės. Tė dhėnat qė ne kemi nė dispozicion janė tė ndryshme, dhe jepen nė tekst-boksin e mėposhtėm.
[]\/
Komentet besoj janė tė tepėrta edhe njė herė treguam se jemi delja e zezė e tufės, treguam se jemi ndryshe nga tė tjerėt sikurse ndodhi edhe me kolektivimin ekstrem, me varfėrinė ekstreme, me ateizmin ekstrem.
Zbatimi i ligjit 7501 nė Shqipėri dhe nė Bregdet
Ndėrsa ligji 7501 u miratua nė 1991, edhe sot pas 14 vjetėsh zbatimi i tij nuk ėshtė uniform nė tėrė territorin e Shqipėrisė. Edhe pse nuk ka tė dhėna tė sakta analitike, aq e zakontė pėr probleme madhore qė nuk duhen tė preken nė plagė, na rezulton se ka njė tabllo qė mund ta pėrgjithėsojmė si mė poshtė:
Nė Veri - tek prona e te pareve
Nė zonat kodri/malore tek prona e te pareve
Nė zonat fushore - Zbatim i plote i 7501
Natyrisht ngelet pėr tu verifikuar saktėsia e kėtij pohimi nė nivelin analitik,
por nuk ka dyshim qė ky konkluzion ėshtė nė parim i saktė. (Nė fakt tė dhėna qė 60% e popullsisė ka shkuar nė kufijtė e vjetėr).
Dhe nga kjo mund tė dalim nė njė konkluzioni logjik se: (a) Mos-zbatimi i ligjit 7501 nuk eshte vetem Himariot dhe (2) ka nje precedent edhe shqiptar pėr moszbatimin e ligjit 7501
Ajo qė ndodhi pas aprovimit tė kėtij ligji nė bregdet ėshtė njė tabllo me dy pamje (a) njė pjesė e pranoi dhe nisi zbatimin dhe (b) njė pjesė tjetėr e zbatoi nė mėnyrė krijuese duke krijuar premisa pėr kthimin e pronės tek i zoti.
(a ) Pjesa qė e zbatoi nė mėnyrė krijuese d.m.th. duke zbatuar ligjin pėrsa
i pėrket marrėsit tė titulli tė pronėsisė duke e kufizuar atė nė persona qė ndodheshin nė fshatin pėrkatės nė korrik tė vitit 1991, por faktikisht duke e ēuar tek i zoti dhe duke shkelur kėtu parimin e barazisė dhe mos-kthimin nė kufijtė e vjetėr tė parashikuara me ligj. Kėshtu njė nga veprimet e para tė bėra nga komisionet e tokes ishte kthimi i pronave kishės, siē ndodhi nė Himarė, Dhėrmi, Palasė e gjetkė.
Ndoshta do tė qe me vėnd tė sjellim nė mėnd se vetėm pas 14 vjetėsh, politika shqiptare nisi tė mendojė atė qė morali dhe praktika e popullit tė bregdetit e bėri qė nė ēastin e parė.
Pasojat e kėtij zbatimi janė si pozitive dhe negative. Kjo zgjidhje qe pozitive pasi kėshtu zgjidhi ne shume raste pronesine permes ndarjes me harmoni duek ngjizur kėshtu edje paqen sociale dhe mirėkuptimin. Por nga ana tjetėr duke e kaluar titullin e pronėsisė tek dikush qė ndodhej nė fshat nė 1991, rezultati qe i kundėrt me tė parin. Njerėz tė veēantė, joshur nga dokumenti i lėshuar nga komisioni i tokės, nuk pranuan kompromisin e bėrė pėr ta kthyer pronėn tek origjina duke shpurė nė konflikte brėnda familjes, tė cilat janė me kosto si pėr familjen, por edhe pėr tėrė shoqėrinė nė pėrgjithėsi.
(b) Pjesa tjetėr e bregdetit pranoi dhe nisi zbatimin e kėtij ligji duke patur si pasojė lėnjen pa pronė tė atyre qe formuan kooperativen dhe qe nuk ishin tė pranishėm nė korrik 1992, tė cilėt duhen kompensuar nė njė nga mėnyrat e parashikuar me ligj. Kjo ėshtė edhe negative e kėtij ligji qė ofron njė zgjidhje tepėr jo-ekonomike pėr shtetin (arsyet e detajuara do tė jepen mė vonė pėr rastet specifike), ėshtė njė zgjidhje e cila nuk zgjidh efektet shpirtėrore tė lidhjes sė pronės me pronarin si dhe institucionalizon arbitraritetin e shtetit nė prishjen e lidhjeve pronėsore edhe kur nuk e ka tagrin.
Duke na lejuar tė bėjmė njė pėrgjithėsim tė efekteve negative tė ndarjes se tokes sipas ligjit 7501 per antaret e kooperativave bujqesore mund tė themi se:
Ų Ndarja e tokes sipas ligjit 7501 hapi rrugen e abuzimeve per ti dhene toke jo
vetem personave te cilet nuk kishin qene antare kooperative por dhe qe nuk ishin pronare te ligjshem
Ų Ndarja e tokes sipas ligjit 7501 i hapi rrugen dhe fiktivitetit, nepermjet
plotesimite dokumentave nė emėr tė fisit ne kuptimin e gjere te fjales
Ų Me zhvillimin e emigracionit u vu re nje fenomen i braktisjes se tokes me
pergjithesi dhe i tokes bujqesore ne veēanti
Ų U ēvleftėsua si kriter i vetem kriteri se toka i takon atij qe e punon.
Ų Faktikisht sot jane pronaret e ligjeshem te ndodhur ne qytet i jane rrikthyer
pronesise se tyre te ligjshme duke kerkuar te ndertojne apo dhe ta punojne
Ų Neqoftese periudha e kooperatives zgjati 35-40 vjet kjo nuk perben nje kriter
tė qėndrueshėm pėr tė ndarė token
Ų Aktualisht po mbushen 15 vjet ne te cilen verehet fenomeni i kundert se toka
po punohet apo po kujdset per pronari i ligjshem dhe shume antare te ish-kooperatives e kane braktisur ate
Ajo qė e rėndoi edhe mė shumė skepticizmin e bregasve pėr ligjin 7501 qenė edhe faktorė tė tjerė sikurse mund tė qenė- korupsioni nė nivel lokal dhe shteteror; vonesa tepėr e gjatė e kompensimit tė pronės si dhe mentaliteti i tyre qė ka bėrė tė lidhur tepėr ngushtė me pronėn e tė parėve.
Korrupsioni shtetėror nė nivel lokal ėshtė i provuar nė disa nivele, por mund tė kategorizohet nė disa drejtime kryesore. Ne mund tė citojmė kėtu rastet e mėposhtme:
· Dhėnje prone pa perfillur ligjin (shih KLSH 2002 dhe 2004). Raste tė
shumta janė evidentuar pėr kėtė shkelje, qė evidentojnė tanimė vetėm majė e ajsbergut tė keqzbatimit tė ligjit nė dėm tė shtetasve.
· Mbivendosje te pronave qė janė po aq evidente duke arritur nė
absurditete tė tilla qė pėr njė pronė tė dalin 2-3-4-5 pronarė, ndėrkaq qė pronarėt e ligjshėm lihen pas kuintave me pasoja sociale evidente
· Falsifikime te dokumentave pėrmes apo jo pėrmes gjyqeve me rastin tipike
sikurse dalja e pronarėve tė fuqishėm sikurse nė Dhrale, ku ėshtė pretenduar edhe deri 97 hektarė nė zonėn e Dhralesė.
Ndėrsa korrupsioni nė nivel qėndror mund tė ketė tre shėmbuj konkretė madhorė tė cilėt janė:
· Rasti Kakome dhunim i vete ligjit 7501. Njė rast tipik i standardeve
tė dyfishta tė shtetit kundėr qytetarėve tė vet, duke demontruar klientelizimin dhe lobimin negativ tė maskuar nėn terma tė zhvillimit tė turizmit dhe ekonomisė. Por po kėshtu ėshtė edhe njė rast qė tregoi forcėn e qėndresės sė pronėsisė sė trashėguar, si dhe solidaritetin e bregasve.
· Rasti i Dhralese dhunim i prones private pėrmes VKM 111. Ky
vendim cėnon direkt pronėn private tė pronarėve tė ligjshėm duke ua kaluar kėtė pronė ish-firma rentiere tė falimentuara, dhe mė pas blerėsve preferenciale tė lidhur me lobet e pushtetit
· Rasti i dekretit presidencial 1431, date 27 Mars 1996 mbi kalimin ne
pronesi pa shperblim te tokes bujqesore, njė rast qė tregoi qartė konfuzionin dhe keqpėrdorimin e fuqisė dekretore, me shpėrdorim tė pronėssisė private, ende e pazgjidhur.
Korrupsioni ne zbatimin e ligjit 7501 ėshtė evident nė zonėn e Himarės. Kryetari i bashkisė sė Himarės, permes njė shkrese zyrtare, drejtuar strukturave shtetėrore ka nxjerrė tė dhėna interesante lidhur me kėtė. Kėshtu ndėrsa janė trajtuar nė bazė tė kėtij ligji 2281 persona, ndėrkaq qė duheshin trajtuar vetėm 1747, pra rreth 30 % mė tepėr se detyrimi ligjor nėse ligji do tė ish zbatuar nė mėnyrė korrekte. Por sikur tė mos mjaftonte kjo, janė lėnė pa trajtuar rreth 902 tė tjerė (apo 34%), qė duheshin tė trajtoheshin nėse ligji do tė ish zbatuar ligji nė mėnyrė korrekte. Pra, siē i thonė nga Shqipėria e Veriut i ėshtė hequr Lenės dhe i ėshtė dhėnė Prenės.
Raporti i Kontrollit tė lartė tė Shtetit na jep tė dhėna tė tjera shqetėsuese, nga
njėra anė, por edhe bindėse zyrtare nga ana tjetėr. Nė vitin 2002 ėshtė raportuar se janė gjetur 7 raste me sipėrfaqe totale 30,000 m2 - tė regjistruar si raste tė veēanta nga tre Kryerregjistrues tė Republikės, nė kundėrshtim me ligjin, shenjė kjo e presionit tė madh mbi kėta ruajtės tė ligjit pėr rregjistrime tė veēanta nė kėtė zonė tepėr tėrheqėse.
KLSH i ėshtė kthyer edhe nė 2003 krahinės sė Himarės duke evidentuar edhe njė herė parregullsi tė theksuara nė zbatimin e ligjit 7501. Kėshtu ėshtė raportuar se ndėrsa ligji 7501 ka efekt vetėm mbi tokėn bujqėsore, 81 hektarė kullotė janė shpėrndarė pėrmes formularėve tė tokės bujqėsore.
Po kėshtu janė raportuar nga shtypi raste tė shumta, ku nuk ėshtė lejuar tė ushtrohet e drejta e parablerjes pėr repartet ushtarake, duke pėrjashtuar kėshtu pronarėt e ligjshėm, qė tė paktėn pėrmes kėtij mekanizmi tė ligjshėm, tė rizotėrojnė pronėn e tė parėve tė tyre.
Nje fenomen tjetėr negativ pėr kthimin faktin tė pronės tek i zoti ėshtė edhe mosfunksionimi i institucioneve tė pėrmbarimit, ku rasti tipik ėshtė ish-kampi i pushimit tė punėtorėve tė Dhėrmiut, qė edhe pas marrjes tė vendimt tė formės sė prerė, ende nuk ėshtė ekzekutuar.
Natyrisht kjo nuk ėshtė fenomen pėr Himarėn, ndonėse lakmia pėr tokat e saj ėshtė maksimale. Ministri i Drejtėsisė, Bumēi, raportoi nė Parlament nė nėntor 2005 se 60% e ēėshtjeve gjyqėsore nė Shqipėri kanė objekt konfliktet mbi pronėsinė. Por nga ana tjetėr, ėshtė kjo pjesė e qevrisjes qė ėshtė cilėsuar nga tėrė hulumtimet dhe tėrė anketimet, si pjesa mė e korruptuar e qeverisjes - cilėsuar kėshtu nga ZMQ (Zyra e Mbrojtjes sė Qytetarit).
Shėmbull tipik i kėtyre praktike gjyqėsore ėshtė rasti i Dhralesė ku gjyqi ende pas tė dhėnave konkrete dhe kokėforta nė favor tė pronarėve historikė tė Dhėrmiut dhe Palasės, ende vazhdon odisenė e pa fund e pa kokė.
Opsioni i Himarės pėr zgjidhjen e problemit madhor tė pronės
A ka ndonjė opsion tė tillė? - mund tė jetė pyetja e parė. Dhe e dyta si kurdoherė ka edhe njė pyetje tė dytė pėrse duhet tė ketė Himara njė opsion tė saj, pra pse duhet tė ketė ajo njė tė tė tillė kur ka njė ligj, qė parimisht duhet tė jetė pėr tėrė Shqipėrinė?
Gjithmone sipas konkluzioneve tė nxjerra nga grupi i punės sė referuesve tė ndryshėm nė kėtė konferencė, prononcimet publike dhe jo publike tė shumė prej qytetarėve Himariotė, si dhe puna e bėrė nga vėzhgimet e ndryshme jo-partizane (pėrfshirė kėtu edhe Fondacionin pėr Zgjidhjen e Konflikeve me punimin e raportuar mė parė- del qartė se Himara ka vetėm njė opsion pėr zgjidhjen e problemit tė pronės.
Ky opsion ėshtė i thjeshtė, praktik, i lehtė pėr tu zbatuar dhe i moralshėm dhe pa pasoja - Kthim tek prona e te pareve tane. Fondacioni pėr zgjidhjen e konflikteve (referimin e tė cilėve ėshtė para kėtij referati) ka nxjerrė si konkluzion se 90% e Himariotėve duan te kthehen nė pronat e tė parėve. Pa asnje kompromis, sepse kjo ėshtė kėrkesė e tyre- kėrkesė e cila nuk bie ndesh mė Kushtetutėn e kėtij vėndi, me parimet e ekonomisė sė tregut. Eshtė njė kėrkesė e cila godet korrupsionin, qė pa asnjė dyshim ėshtė flagrant, dhe ka tėrė premisat tė jetė i pranishėm kurdoherė qė i lihet nė dorė autoriteteve jashtė-komunitare, tė cilat janė kurdoherė subjekt i presioneve. Por ėshtė njė kėrkesė qė nuk nuk ka asnjė faturė pėr shtetin, i cili kėshtu tė paktėn pėr kėtė zonė, do ta ketė tė mbyllur pėrfundimisht problemin e pronės dhe sigurinė e saj me konseguenca pozitive si pėr buxhetin e tij si pėr investime direkte.
Sė pari, nuk duhet harruar se pronat ne bregdet jane investim i bere nga njeriu, duke shfrytezuar djersen e mundin e brezave te tere. Nėse tokat le tė themi nė Myzeqe, ajnė mė shumė produkt i natyrės se sa i pėrpjekjeve njerzore, e kundėrta ėshtė nė Himarė. Z. Dolor Kutulla nė seminari e organizuar nė shkurt 2005 nga shoqata e Intelektualėve tė Himarės ka theksuar se pėr tė krijuar nje hektar toke (10,000 m2)(me pjerresi 15%, ledh 3 metra, gjeresi 2 metra) nė zonėn e Himarės duhen nxjerre, transportuar, vėnė ledh 2500-3000 m3 kub gure. Piramida e Kufu-it apo Keopsit njė nga shtatė ēuditė e botės sė lashtė ka 2,3 milion gurė secili prej tyre mesatarisht 2 1/2ton. Duke bėrė njė llogari tė thjeshtė, del se paraardhėsit tanė kanė ēvendosur pėr tė ndėrtuar 10,000 hektarėt e tokės sė klasifikuar si bujqėsore, rreth 5 herė me tepėr !!!!!
Sė dyti, kjo zone eshte zyrtarisht zone me pėrparėsi zhvillim turizmime VKM nr. 88, viti 1993 dhe e ka tė pėrcaktuar edhe vijėn kufizuese me VKM nr. 321, viti 1992. Me kėtė duhet tė themi se kėto realisht janė troje, ndonėse jane trajtuar me ligjin e tokes bujqesore.
Pse Himara ndryshe?
Duhet tė pranojmė se kjo ėshtė njė pyetje e cila shqetėsondhe lodhmėndjet e njerėzve. Veēanėrisht kur bėhen disa lidhje tė shkurtra politike, ku futen zgjedhjet, gjuha greke e folur, vizitat e parlamentarėve tė vendeve fqinj, e deri tek futja e telefonisė greke nė qafėn e Llogarasė. Kjo vazhdohen edhe nė botime dritėshkurtėraqė e kanė burimin nė thashethemet pa doganė nė kafenetė e fshatit, pa i kushtuar vėmėmdjen e duhur disa fakteve kokėfortėtė cilat lidhen edhe me kokėfortėsinė e bashkė-fshatarėve tanė.
Pėr ata qė e dinė Himara ėshtė njė nga krahinat me tė shquara nė territorin e Shqipėrisė sė sotėm tė Shqipėrisė pėrsa i pėrket kontributeve nė histori. E banuar qė nga neoliti, pėr shkaqe jo-historike nuk i ėshtė dhėnė ende vėndi qė meriton nė kėtė histori.
Leon Rey, zbuluesi i Apollonisė, ka thėnė se Nėse Shqipėria ka me se tė mburret, ajo, nė radhė tė parė, duhet tė mburret nė historinė e Himarės. Injac Zamputti, njė nga pėrkthyes mė tė devotshėm dhe njė nga njohėsit mė tė mirė tė historisė mesjetare tė Shqipėrisė, shkroi nė fillimet e 30, dramėn Damian Himarioti, nė tė cilėn ngre lart shpirtin kryengritės sė Himariotėve, bėmat e tė cilėve i pėrkthen me kompetencė dhe mjeshtėri gjatė pėrgatitjes sė dokumentave pėr historinė e Shqipėrisė. Bėmat tė cilat zenė jo pak faqe nė kėtė botim...
Tė gjithė e dimė nga Historia e Shqipėrisė se tre sulltanė kanė vizituar Shqipėrinė nė kohėn e Skėnderbeut gjatė shekullit XV. Tre sulltanė kanė vizituar edhe Himarėn gjatė shekujve XV dhe XVI. Kjo gjė lihet nė harresė nė librat e historisė sė Shqipėrisė. Lihet nė harresė edhe fakti se Himara ka luftuar edhe kundėr Sulejmanit I, apo Kanunliut, sulltanit mė tė madh tė tėrė historisė osmane. Sikurse lihet nė harresė edhe gjėra tė tjera sikurse shkolla e parė e hapur nė 1628 etj.etj.
Dihet mirė nga ata qė kanė shfletuar historinė (dhe kėtė e ka pranuar edhe
Akademia e Shkencave nė botimin e saj tė fundit) se Himariotėt kanė patur nėn tėrė historinė e pushtimit Turk njė status tė veēantė. Autonomia e krahines, e vendosur qė nė 1492 nėn Sulltan Bajazitin II, ėshtė pika e parė themelore e autonomisė himariote. Nga ato qė janė shkruar nė literaturėn shqipe ėshtė e qarte, se pa e ekzagjeruar kėtė lloj pavarėsie, ajo ka elemente tė rėndėsishme, tė cilat meritojnė vėmėndje, ndonėse shpesh ka edhe tentative anash kalimi apo edhe mohimi.
Sipas autorėve Spiro Rusha dhe Fane Veizi, venomi i parė kish tė bėnte me mos-shtrirjen e sistemit tė timarit nė territorin e Himarės. Kjo do tė thoshte ruajtja e sistemit tė pronės sė vogėl private mbi pasuritė e patundshme si dhe ajo kolektive mbi kullotat, pyjet, burimet ujore etj .
Ka autorė tė ndryshėm (shih Kristo Frashėrin ) qė e lidhin pushtetin turk me pronėsinė mbi tokėn duke vėnė theksin se ligji 7501 mund tė zbatohet pa probleme sepse ata qė quhen ish-pronarė, nė fakt e kanė marrė tokėn nga dhuratat e pushtuesit turk. Besoj se argumentuam se kjo nuk mund tė zbatohet pėr Himarėn, pėr faktin e lartpėrmėndur.
Pavarėsia e Shqipėrisė solli me vete edhe rrezikun qė kėtoprivilegje, tė cilat duhet tė kujtojmė se janė arritur me gjak e pėrpjekjė, tė anulloheshin nga shteti, qėduhet tė qenė parimisht mėtė logjikshėmmeshtetasit e tyre. Pas shumė ngjarjeve tė pas-pavarėsisė, viti1920 sjell pėrpjekje pėr tė likuiduar venomet e Himarės. Ėshtė qeveria Sulejman Delvinės qė bėri tentativėn e parė shqiptare pėr kėtė qėllim.
Sidoqoftė pėr ta bėrė tė shkurtėr njė histori tė gjatė, qeveria e Sulejman Bej Delvinės, duke pėrdorur ndėrmjetėsinė e njė Himarioti tė shquar, Spiro Koleka (i parė) u tėrhoq dhe midis qeverisė dhe Himariotėve u vendos njė marrėveshje, disa prj pikave po i raportojmė mė poshtė:
l Njohja e venomevet e vjetra pėr njė pagesė tė prerė
l 2. Feja - liri e plotė dhe pasuria e kishave tė jetė e tyre..
l ..........
l 7. Himara ka tė drejtė tė ketė dy deputetė pa marrė parasysh numrin e popullsisė.
Nė 1924, ėshtė radha e njė prej qeverive, tė cilėsuar si nga mė demokratiket,
ajo e Fan S. Nolit, tė tentojė tė heqė venomet dhe me to edhe cilėsitė e veēanta tė krahinės. Nė kėtė histori hyjnė edhe dy personazhe tė tjera -prefekti i Vlorės Qazim Koculi dhe komandanti i xhandarmėrisė sė Qarkut tė Vlorės, Azis Ēami.
Nė qeverinė e Fan Nolit u diskutua gjatė dhe u argumentua se nė nė shtet unik nuk mund tė ketė njėsi autonome! Nnjė argument i cili edhe sot ėshtė aktual edhe pas 80 vjetėsh dhe pas 50 vjet demokracie dhe pas kaq pėrvojash demokracie!!
Sidoqoftė, qeveria demokratike vendos tė pėrdorė forcėn dhe nis forcat e policisė . Nė 03 Shtator 1924 xhandarėt vranė dy gra dhe gratė plagosėn dy xhandarė dhe njė oficer. Si rezultat, qeveria heq dorė. Pėrpjekje qė jepen edhe nė kėngėn popullore: Ditėn e Protostatorit/ tė hėnėn nė saba/ dollHimarra pėr tė vjelur/Qeveria nuk e la/ Qeveri se bėre mirė/ qė bėre luftė me gra.
Zogu tentoi edhe ai tė heqė autonominė formale tė Himarės. Pati njė tentativė tė parė, para kurorėzimit tė tij si mbret nė 1927, dhe mė pas mė 1932. Nė 1935, pasi u bind sė kėto pėrpjekje do tė qenė tepėr tė kushtueshme dhe jo te volitshme, bėri njė vizitė, qė mbahet mėnd nė Himarė, nė tė cilėn deklaroi se Himarėn e kam si Matin.
Ėshtė pothuaj regull se rėnja nga fiku, ėshtė njė kėshilltar i mirė. Mė i mirė se tėrė ata qė mund tė kesh afėr kur je nė pushtet. Ėshtė interesante tė sjellim nė kujtesė njė detaj nga jeta e tij nė mėrgim nė Kanė ku pėrmėnd edhe venomet e Himarės. Letra ėshtė sjellė nga Gazeta Shqiptare dhe i ėshtė drejtuar Mehdi Bej Frashėrit. Letra jepet nė mėnyrė integrale nė tekst-boksin e mėposhtėm.
Situata e pronės dhe konsensi i krijuar
Ėshtė faktike tashme se pa 14 vjetėsh pas ligjit 7501, pothuajse te gjithe antaret e komunitetit Himariot dhe Bregdetas pranojne pronaret dhe kufinjte e vjeter te pronesise. Ne konceptin e pjeses dermuese eshte pothuajse normale qe pronaret e ligjeshme te vijne dhe te kujdesen per pronen e tyre.
Po ashtu, ekgziston njė situatė jo konfliktuale nė parim pėr njohjen e pronėsisė pa u futur nė rastet e kontestimit si tė vijės ndarėse tė kufijve ndėrmjet pronarėve tė familjjve te ndryshme apo te kontraditave brenda famijeve, qe karakterizohet nga :
Ų Nje klime shume pozitive dhe mbeshtetese per te pranuar parimin se toka
duhet ti kaloje pronarit te ligjshem
Ų Proēesi i njohjes se pronesise eshte nje fakt konkret i cili shprehet ne pranimin
e dialogut dhe te negociatave ndermjet pronareve te ligjeshem dhe pronareve-perfitues sipas ligjit 7501
Ų Nuk ka asnje rast te rezistences per te shrytezuar pronen te tipit kullote,
ullishte, apo truall nga pronaret e ligjeshem
Ų Ne te gjitha rastet njihet pronesia truall/kullote per te ndertuar shtepi nga
pronaret e ligjeshem, gje e cila pranohet dhe nga pushteti lokal duke leshuar leej ndertimi te nevojshme
Ų Nuk ka ne pergjithesi tentativa ndemjet familjeve te ndryshme per te ndertuar
apo perdorur token e jo te ligjeshme
Ų Ne pergjithesi dokumentat qe perdoren per te vertetuar pronesine jane ato te
kadastres apo te arshivave qe percaktojne kufinjte e pronareve te ligjshem
Ų Ne shume raste per te zgjidhur konflikte perdoret autoriteti i pleqesise apo i
deshmitareve te fshatit pa qene nevoja per te ta zgjidhur ēeshtjen me ane te institucionit te gjyqit.
Pavarėsisht nga veprimi i ligjit 7501, antare te komuniteti kane perdoruar dhe apliojne forma te ndryshme per te rregulluar problemin e pronesise se ligjeshme si :
Ų Ne shume raste ka nje proēedure falje per token bujqesore qe aplikohet nga
pronaret jot e njejtes familje sipas ligjit 7501 ndaj pronareve te ligjshem te nje famijle tjeter
Ų Ne raste te tjera nje ish antar kooperative me konsensus eshte bere pronar sipas
ligjit 7501 jo vetem nje per pjesen qe i takon atij direct por dhe per pjesen tjeter te familjes apo fisit qe nuk kane qene antare me mareveshje qe kjo pastaj ti kaloj pronarit te ligjeshem brenda familjes
Ų Ėshtė krijuar klima e pėrshtatshme e konsensusit, e cila ka kulmuar me dy
mbledhje tė rėndėsishme njė nė Palase nė 15 Gusht 2005 dhe nė Qeparo mė 25 Tetor 2005 nė tė cilėt ėshtė ēimentuar, mentaliteti i kthimit tek e prona e tė parėve.
Kompensim apo kthim???
Ligji 7501 pėr tokėn bujqėsore nuk merr fare parasysh kthimin e tokės bujqėsore tek pronari, nėse ai nuk ka qene i pranishėm nė gusht 1991 nė fshat. Ndonėse e njeh pronėsinė, nuk e kthen, duke pranuar se do tė futet nė veprim mekanizmi i kompensimit.
Pėr tė qenė tė ndėrgjegjėshėm, duhet thėnė, sė pas 15 vjetėsh, nuk ka asnjė tė dhėnė serioze dhe asnjė veprim konkret, qė tė lejojė tė arsyetosh se kompensimi ėshtė
njė opsion real pėr zonėn e Himarės dhe tė Bregdetit Jonian. Ndaj kėto shėmbuj qė tė sillen janė sjellė vetėm si argumenta qė kthimi ėshtė e vetmja alternativė pėr zonėn e Himarės dhe tė bregdetit. Kėto tė dhėna janė marrė nga fshati i Qeparoi, tė dhėnė me dashamirėsi nga z. Miēo Zhupa.
Fshati i Qeparoit ėshtė njė nga fshatrat e dėgjuara dhe nga mė tė mėdhenjtė e Himarės. Pas luftės sė dytė botėrore dhe reformės, nė vitin 1956 u formua kooperativa nė tė cilin e futėn 156 familje, tė cilėt kontribuan me futjen e pronave tė tyre.
Nė 2005, kėto 157 familje kanė gjeneruar 530 familje, tė cilėt pjesėrisht mund tu kthehet dhe disa tė tjerėve u duhet kompensuar prona e tė tė parėve tė tyre.
Nėsė kėto janė tė dhėnat faktike (raporti 1:3 nė vitet 1956:2005) duke bėrė supozimin se tė paktėn nė nga tre pasardhėve, ka pėrfituar nga ligji 7501, kjo do tė bėnte qė dy pjestarė tė tjerė tė familjes, tė cilėt nuk janė trajtuar, tė presin tė kompensohen. Kjo do tė thotė se pėr tu kompensuar ata qė nuk qenė nė gusht tė 1991 nė fshat, do tė duhet tė jetė nė dispozicion tė paktėn njė Qeparo tjetėr.
Duke e pėrgjithėsuar kėtė nė nivel bashkie, do tė duhet qė nga 1046 ha tokė bujqėsore, tė vihet nė dispozicion edhe edhe 1046 hektarė tė tjerė pėr kompensim tė atyrė qė nuk janė trajtuar me ligjin 7501. Duke marrė parasysh ēmimin zyrtar tė vlerėsimit tė pėrcaktuar nga Komisioni Shtetėror tė Kthimit dhe Kompensimit tė Pronave (KSHKKP) 40 - 210/meter katrore, pėr njė sipėrfaqe tė tillė 1046 hektarė apo 10,460,000 metra katrore tokė bujqėsore, vlera e kompensimit qė duhet paghuar n ga shteti shqiptar ėshtė nga 418 milion - 2,2 miliard.
Deri tani, qeveria shqiptare i ka dhėnė KSHKKP pėr njė vit pėr tė kompensuar shumėn prej 2 milion dollarė, e cila do tė vlente pėr tė shpėrblyer vlerėn e tokės bujqėsore pėr tu kompensuar vetėm himariotėve nga 252 1,320 vjet. Nuk besoj se duhet mė tepėr komente pėr kėtė opsion.
Pėrsėri le ti mėshojmė edhe njė herė pyetjes a duhet privilegjuar kompensimi pėr zonėn e Himarės dhe tėrė bregdetit?
Ne besojmė se i dhamė pėrgjigje nė nivelin e krahinės. Por le tė marrim njė rast specifik, tė dhėnė nga njė bashkėfshatar nga Drimadhes/Dhėrmiu, duke futur dy elementė tė rinj.
Familja XYXY ka tre vellėzer, trashėgimtarė tė tė atit i cili futi nė kopeartivė nė vitin 1957 1,9 hektarė=19 dynym, apo 19,000 metra katrorė. Asnjė prej tre vellėzėrve nuk qe nė fshat gjatė zbatimit tė ligjit 7501. Sidoqoftė vendimi fshatēe, ja kaloi pronat njė tė afėrmi tė tij. Ky i fundit, nė dėshirėn e tij tė mirė, (shpesh nuk ndodh kėshtu) ju dhuroi tre vėllezerve, tė cilėt tani kanė nė dorė formularin 6, pėrmes sė cilės mund tė kalojnė nė rregjistrimin fillestar, pėrmes sė cilit mund tė bėhen pronarė ligjorė, pra tė mund tė hyjnė nė transaksione ligjore.
Por le tė sjellim nė kujtesė se at e morrėn kėtė dokument, pėrmes njė akti dhurimi dhe jo pėrmes shtetit. Kėshtu qė atyre, gjithmonė ligjėrisht, u takon tė kėrkojnė kompensim tek shteti, meqė nuk kanė pėrfituar gjithmonė ligjėrisht pėrmes ligjit 7501. Pra ata kanė tė drejtėn, qė tė bėjnė kėrkesėn tek KSHKKP lokal, dhe gjithomė sipas llogarive, u takon qė me njė ēmim mesatar 110/metėr katror, tė kėrkojnė shpėrblim total prej 2,1milion.
Kujtojmė se kjo shumė ėshtė vetėm pėr njė familje dhe Drimadhes/Dhėrmiu ka rreth 600 tė tilla dhe rreth 10.000 tėrė krahina e Himarės. Dhė pėrsėri ėshtė mė e madhe se tėrė buxheti i KSHKKP vėnė nė dispozicion nga shteti shqiptar qė premton se do tė mund ti shpėrblejė shqiptarėt.
Pėrsėri le tė ngelemi tek rasti konkret me detaje tė tjera. Po sikur tė zgjedhin jo kompensimin me para, por kompensimin nė natyrė?? Atėhere me shumėn 2.1 milion euro, duke e llogaritur ne ēmimin maksimal tė vendosur nga KSHKKP (nė tokėn e Myzeqesė ēmimi del 3 pėr metėr katror. Pra familja XYXY mund tė bėhet pronarė e 70 (shtatėdhjetė) hektarė tokė. Duke qenė se kjo ėshtė njė familje mbi normalen himariote, (86% e familjeve himariote kanė nga 5.000 20.000 metra katrorė shih grafikun e paraqitur mė poshtė), 117.000 hektarėt qė deklarohen nga shteti shqiptar se janė tė lira pėr tu pėrdorur pėr tu kompensuar nga shteti shqiptar, do tė mjaftonin pėr tė kompensuar vetėm 5,000 familje himariote, apo vetėm gjysmėn e tyre. Natyrisht duke lėnė me gisht nė gojė gjysmėn tjetėr sikurse edhe pjesėn tjetėr tė Shqipėrisė.
Besojmė se nxorrėm njė konkluzion se shtetit nuk i duhet tė interesohet pėr kompensimin nė natyrė dhe as nė shpėrblim monetar.
Grafiku 2. Shpėrndarja e pronėsisė pėr tokėn nė Himarė
Cila ėshtė rruga qė duhet bėrė ligjerisht kthimi tek pronat e vjetra?
Duhet thėnė qartė e prerė se kthimi tek pronat e tė parėve dhe siguria e pronės ėshtė njė proēes. Pra jo njė hap i vetėm. Ky proēes nis me formimin e konsensusit tė nevojshėm pėr tė nisur proēesin me synimin pėr tė ēuar pronėn tek i zoti. Hapi i dytė ėshtė dhėnja e titujve tė pronėsisė bazuar mbi parimin e lartpėrmendur duke bėrė kėshtu korigjimin e duhur tė parimit tė shkelur me ligjin 7501. Hapi i tretė, po kaq i rėndėsishėm, ėshtė rregjistrimi fillestar, njė hap i cili do tė bėnte tė mundur, pas kolaudimit tė titujve, qė secili tė merrte ēertifikatėn e pronėsisė, e cila dotė mund tė pėrdorej ligjėrisht pėr transaksione e nevojshme pėr pronarin.
Autorėt e shkrimit kanė besimin se kanė treguar se ka njė rrugė pėr tė zgjidhur pėrfundimisht dhe nė mėnyrė tė kėnaqshme problemin e pronės nė Himarė.
Ne mendojnė se duhet tė arsyetojmė edhe negativisht d.m.th. se ēdo tė ndodhė nėse nuk arrihet kjo gjė?
Nėse nuk ndodh kjo, pra edhe ndonėse ligji 7501 ėshtė i pa-pranueshem per historine dhe moralin e zones, atėherė rrjedhojat janė plotėsiht negative dhe mund ti rendisim:
· Shteti do tė ngarkohet me njė barrė tė lartė ekonomike
· Bregdeti do tė ngelet vend qė gjeneron konflikt dhe si i tillė e pa-pėrshtatshėm
pėr ēdo zhvillim pozitiv nė fushėn e zhvillimit ekonomik
· Bregdeti do tė ēautoktonizohet, pasi do tė mbajė larg rininė qė do tė qe gjaku
i ri pėr rivitalizimin e krahinės
· Vend do tė dominohet shpejt dhe qartė nga Mafia ekonomike
· Vendi shpejt do tė jetė bazė e trafikimit dhe terrorizmit pėr vetė pozitėn kyēe
dhe strategjike qė gėzon, me shėmbujt qė i kemi parė dhe jemi dėshmitarė.
Treguam kėshtu edhe pėrmes analizės negative se rruga qė ngelet pėr tu ndjekur ėshtė kthimi tek prona e tė parėve. Nė rrugė teorike ka tre rruge apo opsione pėr tė realizuar atė qė ne e kemi emėrtuar si opsionin himariot pra kthimi tek pronat e tė parėve.
· Opsioni 1. Abrogimi i ligjit 7501. Ky opsion ėshtė teorikisht mė i miri pasi
heq menjėhrė tė gjitha barrierat ligjore qė ndalojnė kthimin e pronės tek i zoti, duke qenė ky ligj, pengesa themelore ligjore e bartur qė nga viti 1991 edhe nė ligjin aktual 9235, i cili ėshtė veprues.
Por politikisht abrogimi i kėtij ligji ėshtė pothuaj e pamundur pėr shkaqe qė besoj dihen. Tė dyja partitė kryesore politike shqiptare, nnuk duken se kanė aspak ndėr mėnd tė vėnė ujin nė zjarr pėr kėtė veprim. Kjo eshtė bėrė e qartė edhe nė fushatėn elektorale tė fundit. Dhe nga njėra anė ligji 7501- ka fushė veprimi nė situata te tjera, ku mund tė jetė i zbatueshėm, siē mund tė jetė Myzeqeja, apo zona tė tjera.
· Opsioni 2. Amendimi i ligjit 9253 dt. 27 Korrik 2004, duke futur parimin e
kthimit te prones tek i zoti. Ky opsion paraqet avantazhin se mund tė jetė subjekt i njė lobimi aktiv tek ligjvėnėsit,veēanėrisht nė kushtet kur dihet se ky ligj do tė rishikohet nga Parlamenti shqiptar.
Praktikisht ajo qė propozojmė ėshtė qė tėrė shoqatat tona tė mund tė lpbojnė pėr njė ndryshim tė mundshėm tė ligjit 9235, nė drejtimin ekthimit tė pronė tek i zoti.
Propozimi konkret nė dy nene konkrete tė ligjit 9235, do tė jetė si mė poshtė:
Amendimi i parė tek neni 6 Njohja e se drejtes se prones dhe kthimit ku thuhet se:
Subjekteve te shpronesuara u njihet e drejta e pronesise dhe u kthehen pa
kufizim pronat e paluajtshme, me perjashtim te tokes bujqesore, e cila kthehet ose kompensohet deri ne 60 ha dhe kur ne kete ligj percaktohet ndryshe.
1. Subjektet e shpronesuara per permbytjet...
2. Subjektet e shpronesuara, qe jane kompesuar ne perputhje me ligjet ne fuqi kane te drejten e perfitimit nga ky ligj vetem per pjesen e prones se pakthyer ose te pakompensuar.
Tė shtohet edhe:
3. Subjekteve dhe bashkėsive tė shpronėsuara qė ndodhen nė zonat turistike, u kthehen pa kufizim tokat bujqėsore, pemishtet, kullotat, ullishtat, mushatė, te shtetėzuara apo jo nga shteti komunist, nė bazė tė dokumentave tė siguruara dhe konsensusit tė siguruar pėrmes organizimeve tė pėrshtatshme pėr zonėn.
Amendimi i dytė tek Neni 7 Pasuria qe nuk kthehet ku thuhet se:
1. Prona nuk kthehet kur i sherben nje interesi publik qe
a) ....(permbush obligimet e shtetit shqiptar)
b) ... (investime ne transport, energjine, telekomunikacioneve, uje)
c) ... (sherben per ruajtjen e mjedisit, shendetin, kulture dhe edukimin publik, ēerdhe)
ē) ... (sherben mbrojtjes se atdheut dhe nuk mund te tranferohen)
d) ... (eshte me interes kulturor dhe historik)
dh). Eshte zene sipas akteve ligjore te specifikuara ne Aneksin nr.1 te ketij ligji, pervec rasteve (1) sipas te cilave shteti eshte pronar dhe prona e patundshme nuk i sherben interesit publik dhe
tė shtohet dhe (2) pronave qe ndodhen ne zonat turistike
Ne shpresojmė se kėto dy formulime tė kėtyre dy neneve tė ligjit 9235, do tė bėjmė tė mundur vendosjen nė bazė ligjore tė kthimit tė pronės tek i zoti, e cila do tė sjellė sigurinė tek prona dhe si pasojė edhe investime zhvillim dhe begati. Natyrisht qė kjo do tė kėrkonte edhe lobimin e nevojshėm nga tė tėrė anėt pėr realizmin e kėtij qėllimi, me tėrė kontaktet e mundshme qė do tė qenė tė dobishme.
· Opsioni 3 ėshtė nė esencė lėnja ne fuqi e ligjit 7501, por e trajtuar si tėzbatuar
Keq. Kjo tė thotė mos-njohja e vendimeve tė marra nga komisioneve lokale tė tokave tė viteve 1996 e mė pas duke kthyer mbrapsht formularet nr.6 tė komisioneve tė vjetra, riformuar Komisionet lokale te Tokave dhe rishperndarjen e prones bazuar ne konsensusin e popullsise.
Ne besoj se trajtuam gjatė kėsaj analize faktin se realisht ligji 7501, pjesėrisht nuk ėshtė zbatuar fare nė Himarė dhe nė bregdet; pjesa qė e ka zbatuar e ka zbatuar me mangėsi tė theksuara qė kanė deformuar natyrėn e ligjit dhe ka qėnė subjekt i deformimeve dhe korrupsionit flagrant tė evidentuara si nga organet lokale dhe ato qendrore.
Si konkluzion:
l Bregdeti duhet te vazhdoje ne rrugen e nisur kthim tek pronat e te
pareve opsion i bazuar ne moralin e zones, efektivitetin ekonomik per tere shtetin dhe baze per mirkuptimin social.
l Ne kete fokus duhen vazhduar mbledhjet e fshatrave (shėmbull Palase
& Qeparo) per te nxitur konsensusin dhe denoncuar zbatimin e bere te ligjit 7501.
l Krijimi i komisioneve te reja te tokes dhe aprovimi i shpėrndarjes sė re
bazuar ne konsensusin jane etapa te ketij procesi
l Duhet kerkuar pushtetit lokal te filloje perpjekjet, qe pasi te legalizoje
kete hap te pare, te kerkoje fillimin e rregjistrimi fillestar te pasurive
l Pushtetit qendror i duhet kerkuar qe Himariotet do ti paguajne vete
rregjistrimin fillestar, pas marrjes se vendimit se ata do te shkojne tek pronat e tyre, me monitorim te rrepte nga ana e komunitetit.
l Shteti duhet tė bėjė planifikimin urban te zones turistike ku tė
percaktoje kondicionet te cileve do ti binden te gjithe, perfshi shtetin.
REGJISTRIMI FILLESTAR DHE RENDESIA E TIJ NE SIGURIMIN E PRONĖSISĖ
Nga dr. Ndoc VATA
Toka ėshtė burimi natyror me i rendesishem ku zhvillohet jeta dhe ka tre atribute
kryesore:
Pronesine reforma
Vleren tregu
Perdorimi administrimi
Reforma e vitit 1991 krijoi nje situate juridike te re mbi pronen. E cila kerkonte dhe
institucionet perkatese per menaxhimin e kesaj situate te re. U krijuan afersisht 480 mije ferma bujqesore qe me sistemin kadastral actual nuk i pasqyroi dot ky ndryshim, pas nje studimi me eksperte nderkombetare u konkludua qe per kushtet e Shqipersise te krijohej nje system i ri i regjistrimit te pasurive te paluajteshme. Ky system i ri mendohej te ishte:
I unifikuar
transparent
i qėndrueshėm
i sigurtė
ETAPAT E PROĒESIT TE REGJISTRIMIT FILLESTAR
Hapi i pare: Sigurimi i dokumentacionit ligjor dhe teknik. Per kete qellim u perdoren ligje dhe aktet e tjera nenligjore qe lidhen me problemin e regjistrimit siē jane:
● Pasurite e Paluajtshme te fituara nga Ligji 7501, date 19.07.1991 Per token- Akti i marrjes se Tokes ne pronesi ose ne perdorim.
● Pasurite e Paluajtshme te njohura nga Ligji nr.8312,date 26.03.1998 Per tokat bujqesore te pandara dhe V.K.M. nr.531,date 21.08.1998 ne zbatim te tij - Akti i marrjes se Tokes ne pronesi dhe Planvendosja.
Pasurite e paluajtshme te njohura nga V.K.M. nr.266, date 08.08.1991 Per ndarjen e Pasurise se Kooperativave Bujqesore- Vendimi i Komisionit te Shperndarjes dhe Likujdimit te pasurive te kooperativave Bujqesore, kontrata e shitblerjes se objektit, e mardhenieve me truallin dhe plan vendosja.
● Pasurite e paluajtshme te njohura nga Ligji nr. 7745,date 26.07.1993 Per rivleresimin dhe shperndarjen ne vlere te pasurise te ish-koperativave bujqesore- Vendimi i Keshillit te Komunes, kontrata e shit-blerjes se objektit, e mardhenieve me truallin dhe plan vendosja.
Pasurite e paluajtshme te njohura nga V.K.M.nr.452,date 17.10.1992 Per ristrukturimin e ndermarrjeve bujqesore- Akti i marrjes se Tokes ne pronesi ose perdorim ose kontrata e mardhenieve me truallin midis Agjensise Qendrore te Ristrukturimit dhe privatizimit te N.B.-ve dhe Subjektit, kontrata e shit-blerjes se objektit, plan vendosja.
Pasurite e paluajtshme te njohura nga V.K.M. 161, date 08.04.1993 Per disa shtesa dhe ndryshime ne V.K.M. nr.452,date 17.10.1992 per ristrukturimin e ndermarrjeve bujqesore- Akti i marrjes se Tokes ne pronesi leshuar nga komisioni i tokes se rrethit dhe plan-vendosja
Pasurite e paluajtshme te njohura nga ligji nr.8053,date 21.12.1995 Per kalimin ne pronesi pa shperblim te tokes bujqesore- Akti i marrjes se Tokes ne pronesi leshuar nga komisioni i tokes se rrethit dhe plan-vendosja e pasurise.
* Pasurite e paluajtshme te njohura nga ligji nr.7512,date 10.08.1991 Per sanksionimin dhe mbrojtjen e mbrojtjen e prones private dhe nismes se lire, te veprimtarive private te pavaruaradhe privatizimit-kontrata e shit-blerjes mes subjektit dhe A.K.P.-se per objektin, kontrata e mardhenieve me truallin, plan vendosje dhe akti i dorezimit i firmosur nga bleresi dhe nga perfaqsuesi i A.K.P.-se.
● Per pasurite apartamente-kontrata e shit-blerjes, gent-plan i pallatit, planimetri e apartamentit dhe ēertifikata e gjendjes familjare e dates 1 dhjetor 1992.
● Per pasurite e paluajtshme te kthyera dhe kompensuara fizikisht ne baze te Ligjit nr.7698,date 15.04.1993 Per kthimin dhe koompesimin e pronave ish-pronareve- Vendimi i K.K.P., plan-vendosja, deshmia e trashegimise kur prona i eshte kthyer trashegimlenesit dhe proēes verbali i dorezimit te prones.
● Per pasurite e paluajtshme te kthyera dhe koompensuara fizikisht ne baze te Ligjit nr.7699,date 15.04.1993 Per koompesimin ne vlere ose me troje ish-pronareve te tokave bujqesore, livadheve, kullotave, tokave pyjore ose pyjeve- Vendimi i K.K.P., plan-vendosja, deshmia e trashegimise kur prona i eshte kthyer trashegimlenesit dhe proēes verbali i dorezimit te prones i mbajtur ndermjet D.SH.P. dhe pronarit qe i eshte kthyer prona.
● Pasurite e fituara ne baze te ligjeve per urbanistiken.Regjistrimi behet mbi bazen e dokumentave, qe ndodhen ne dosje e vedimit te lejes se ndertimit duke patur parasysh ndarjen fshat dhe qytet si edhe vitin e lejes se ndertimit, pasi kerkesat per ligjshmerine e nje ndertese ka ardhur gjithnje ne rritje.
● Pasurite e fituara ne baze te vendimeve gjyqsore regjistrohen duke u bazuar ne vendimin e gjykates ose te zyres se permbarimit dhe planimetrise te konfirmuar nga gjykata.
U Sigurua baza hartografike ekzistuese dhe u krujuan hartat nga fotografia ajrore nga institucionet pergjegjese si: IST.,ITU, NMP-SRPP, DPPK
Hapi i dyte ishte: Krijimi i HTR dhe LN si edhe i formulareve te kontrolli.
- Pėrpilimi i H. T. R. P. (nepermjet procesit te azhornimit dhe rilevimit)
- Pėrpilimi i librit te ngastrave (Ln)
Hapi i trete: PLOTĖSIMI I KARTELAVE TE P.P. DHE KRIJIMI I DATA BASE-IT
Ne kete drejtim u shfrytezuan te dhenat e sistemit te meparshem kadastral si edhe eksperiencat bashkekohore ne funksion te krjimit te data base dhe informacionit dixhital. (HTR_P I, P II, P III)
Kartela ka 5 seksione
A-Seksioni i identifikimit te pasurise.
B-Seksioni i pershkrimit tė pasurisė.
C-Seksioni i pronėsisė.
D-Seksiopni i qirave, nė pėrdorim, marreveshjeve kufizuese, servitutave dhe interesave te tjera.
E-Seksioni i hipotekave, vendimeve tė gjykatave dhe kufizimeve, etj.
Data base (informatizimi ) perbehet nga P1, P2,P3.
Hapi i Kater: Afishimi publik dhe reklamimi
Listat e pasurive dhe harta treguese afishuan ne zonen perkatese, afati zgjat 90 dite dhe perpilua libri i reklamimeve:
Hapi i peste: Ēertifikimi i prones, doirezimi i te gjithe dokumentacionit te mesiperm ne Zyrat e Regjistrirmit.
METODAT DHE PARIMET BAZE TE SISTEMIT
Metoda bazė qe zbatuam ne ndertimin e sistemit te ri rregjistrimit:
Metoda pasqyrė. (informacion sa me real)
Metoda perde. (perputhja e informacionit hartografik me ate ligjor)
Metoda e sigurisė.(shteti garanton saktesine e informacionit)
Metoda i hapur.(Marrja e informacionit eshte e lire nga tė interesuarit.
Parimet baze qe u perdoren:
- Baze per regjistrimin perdorem parcelen dhe jo pronarin (si ne kadastren e meparshme)
- Rregjistruam te gjitha pasurite brenda ZK (publike dhe private)
- Unifikuam kadastren me hipoteken (pra krijuam nje sistem krejtesisht te ri dhe te unifikuar)
Duke zbatuar kete metodologji gjate ketyre 12 viteve u arriten keto rezultate:
Ristrukturimi dhe riorganizimi i njesise NMP.
U ndertua sistemi i ri i rregjistrimit te pasurive.
U pergatiten dhe u propozuan aktet ligjore dhe nenligjore ne funksion te realizimit sa me te mire te ketij proēesi.
U realizua ndarja dhe shperndarja e tapive ne masen mbi 95%.
U plotesuan me HTR dhe LN sipas grafikut te meposhtem 2539 ZK. ne masen 87 %. (si Republike dhe rrethe)
U plotesuan 2.347.482 KPPP
U pergatit data_base(PIII) ne 2437 zona kadastrale. (83%)
U afishuan 2437 ZK (83 %).
U arrit dyfishimi i numri te transaksioneve te tokes bujqesore ,ndersa sips zonave ekologjike(fushe, koder, mal) , ka luhatje te theksuar.
Cmimi mestar i tokes ne vite eshte rritur 17.1 here si Reublike (ndersa sipas ZK ka ndryshime shume te theksuara.
U evidentuan problemet konkrte ne ecurine e ketij procesi.
U plotesuna me HTR dhe LN 2539 ZK. ne masen 87 %. sipas grafikut te meposhtem (si Republike dhe rrethe)
U plotesuan 2.347.482 KPPP (grafiku sipas rretheve)
U pergatit data_base (PIII) ne 2437 zona kadastrale. (83%)
U arrit certifikimi /dorezimi) i 2437 i ZK (ose 83 %) .
IMPAKTET E KETIJ SISTEMI
1.Krijimi dhe konsolidimi i pronesise mbi token (sigurimi) sipas perdorimit dhe pronarit te saj. (krijimi i nje regjistri te pronesise)
2. Krijimi dhe konsolidimi institucional i tregut te tokes
3. Percaktimi i vleres se tokes
4. Percaktimi i cmimit te tokes
5. Certifikimi i pronesise rrit mundesit e kreditimit,perdorimit, investimit dhe shfrytezimit te tokes.
PERFUNDIME
1. Sistemi i zbatuar ne aspektin metodik rezultoi ne pergjithesi i suksesshem duke diktuar nevojen e permiresimit ne drejtim te:
Aspektit teknik, aspektit ligjor dhe bashkepunimit nderinstitucional
2. Aspektet legjislative kane ardhur ne permiresim edhe ne pergjithsi ka qene efektive, por kerkohet permiresimi ne keto drejtime:
Afishimi publik
Rregjistrimi i pyjeve dhe kullotave
Percaktimi i kufinjve administrativ.
Percaktimi jo i HTR por i hartes dhe kufirit ekzakt.
U percaktuan faktoret qe ndikojne ne ecurine e ketij procesi dhe mbi kete baze u percaktuan rruget me te mira per evidentimin, praktiken e realizimit dhe perfundimit te regjistrimit te plote te saj.
U arrit te behet nje vleresim real i impakteve ne pronesine, politikat e perdorimit dhe
U rrit nga 600 ne 1200 numri i transaksioneve te tokes bujqesore.
U rrit ēmimi mesatar i tokes nga 56 lek ne 960 lek m2,
U ul numri i ankesa prane Komisionit Qeveritar nga 447 ne 99 ne 291 ne 2004.
REKOMANDIME
Rekomandojme qe te perfundoje sa me shpejt ndarja e tokes bujqesore ,kthimi dhe kompensimi i saj me qellim qe te perfundoje rregjistrimi saj.
Qe te rritet efiktiviteti i ketij sistemi ne mendojme qe te harmonizohet ne nje institucion te vetem shume qellimesht (ato ekzistueset ).
Regjistrimi i tokes.
Administrimi dhe mbrojtja e saj.
Te njihet, dhe te progandohet ne mediat e shkruara dhe vizive, sistemi i ri i regjistrimit.
Ne kuadrin ligjor aktual mendoj te behen permiresime ne organizimin institucional dhe ate civil (e drejta civile,familja bujqesore etj), kjo qe te menjanohet veprimet abitrare dhe antiligjore te bera deri tani.
Te rritet dhe te instutucionalizohet shkembimi i informaciont ne mes te institucioneve , ne funksion te krijimit te rregjistrit te tokes, kthimit dhe kompensimit, administrimit dhe mbrojtjes se saj.
Mendojme qe KPP te ploteohet me te dhena shtese lidhur me karakteristikat kryesore te tokes, te funksion te transaksioneve, vlersimit,investimit taksimit.
Ne funksion te zgjidhjes sa me te shpejt te konflikteve te shumta te pronesise, mendojme te krijohet gjykata e posaqme per token.
Me rendesi per te sotmen dhe te ardhmen e ketij sistemi eshte dicitalizimi i gjithe informacionit te perfituar (HTR, P3) dhe ai qe do te realizohet, si dhe pergatittja e nje website per perodrim masiv.
Noteret si problem madhor per unifikimin e praktikave
Komisioni Shteteror i Kthimit dh ekompensimit te pronave si institucion themelor dhe ndihma qe i duhet dhene ne sigurimin e dokumentacionit te ish-pronareve.
L I G J S H M Ė R I A E KTHIMIT DHE KOMPENSIMIT TE PRONES
Nga Agim TORRO
Problemet e pronėsisė lidhur me njohjen, kthimin dhe kompensimin e pronave pronarėve tė ligjshėm, qė shteti i diktaturės i ka grabitur padrejtėsisht, nuk po zgjidhen ende sot, pas gati pesėmbėdhjetė vjetėve.
Sipas mendimit tonė, kjo ndodh pėr mungesė tė vullnetit politik tė pushtetarėve, tė cilėt nuk i lejojnė strukturat pėrkatėse tė shtetit dhe shoqėrinė civile shqiptare tė angazhohen seriozisht pėr ta rregulluar kėtė ēėshtje dhe tė zgjidhin shumė probleme tė tjera, qė vazhdojnė tė ekzistojnė si pasojė e mosrespektimit tė sė drejtės sė pronėsisė, nė veēanti, dhe tė Kushtetutės sė Republikės sė Shqipėrisė, nė pźrgjithėsi.
Njė analizė vlerėsimi kritik pėr pjesėn kryesore tė legjislacionit nė fuqi tė periudhės 1991-2005, qė ka pėr objekt disponimin e pushtetit ekzekutiv demokratik pėr t'u njohur, kthyer e kompensuar pronarėve tė ligjshėm pronat qė u grabiti padrejtėsisht shteti i diktatures, si edhe konstatimin nėse ėshtė respektuar e drejta e pronėsisė private pas shėmbjes sė monizmit nė Shqipėri. ėshtė njė domosdoshmėri pėr tė parė se ku jemi e ku po vemi.
Te drejtat e pronareve te ligjshem burojne nga Kushtetuta e Republikės sė Shqipėrisė, nga Protokolli Nr.1 i Konventės dhe nga vetė Konventa e tė Drejtave dhe Lirive Themelore tė Njeriut, nga te gjitha konventat nderkombetare ku adreon vendi yne.
Partite politike qe sunduan arenen shqiptare gjate ketyre 15 vjetev u vetėshpallėn tė majta, tė djathta e tė qendrės dhe pretendonin tė merrnin pėrsipėr realizimin e transformimit tė Shqipėrisė nga vendi mė i varfėr e i prapambetur i Evropės nė anėtare tė saj. Por cfare ndodhi, reformat qe ndermoren keto parti, u trumpetuan si me parparimtaret e me demokratiket dhe vendi yne po ecte me hapa vigane drejt Europes, se ne jau kalonim te gjithe vendeve te lidjes, duke u bere edhe nje here fanar ndricues. Po ku jemi tashti pas 15 vjetesh, jemi perseri ne vendin me te varfer e Europes, ne vendin me te korruptuar, ne vendin qe merret me droge e me trafike ilegale, me shkaterrime ekologjike dhe si gjithmone, ne, gjeografikisht i perkasim Europes dhe jemi ne mes se saj, por jo antare te familjes Europiane.
Ne themel te gjithe krizes shqiptare, gjithnje e me shume po vertetohet fakti se qendron zgjidhja e te drejtes se pronesise, se partite politike parlamentare shqiptare zbatuan as me shume e as me pak poprosite e Ramiz Alise, i cili me 1989 theksonte Ne zbatim te te drejtave te njeriut, duhet tu japim kompesim ne para te burgosurve e tu plotsojme komoditete banimi; te sekuestruarve dhe te shpronesuarve, do tu japim nga nje leter ne dore, tu njihet prona, por asnjehere nuk do tua japim, ne forma te ndryshme do ti ngaterrojme me njeri tjetrin, te kalojne ne Gjykate ku do te zbatohet rrotacioni, nga gjykata e shkalles se pare ne te dyten e per difekte teknike kthim per rigjykim ne shkallen e pare. Keta jane te moshuar dhe fuqi nuk kane. Duhet te kemi kujdes nga femijet e tyre, por ketyre duke u dhene nga nje pasaporte dhe me pak presion i largojme jashte, ata qe do te pretendojne dhe do te kembengulin do te lendohen. Pasuria e tera na perket ne se ne e beme.
Me gjoja parimin e ekonomise se tregut, me gjoja krijimin e kushteve te barabarta fillimisht u miratua ne vitin 1991 ligji famekeq 7501 Per token. Te gjithe tashme e pranojne se ky ligj ishte as me shume e as me pak nje ligj leninist dhe koha vertetoi se si rezultat i zbatimit te tij ne praktike
- u shkateruan edhe ato pak vlera qe kishte bujqesia shqiptare
- u krijuan gati 400000 fermere
- toka u parcelizua ne gati 2 miljon ngastra
- sot punohet vetem 50% e tokes bujqesore
- jane prere 2,7 miljon rrenje ullinj
- dhe mbi te gjitha tregu i tokes nuk u krijuar, perkundrazi
- 800000 shqiptare emigruan dhe punojne tokat greke e italiane
- zaptimi i tokave dhe ndertimet e paligjshme lulezojne dhe tashti presi legalizimin
- etj. etj. qe nuk dua te zgjatem
Te detyruar nga zhvillimet e kohes dhe duke qene ne discordance me gjithe Europen demokratike, ne vitin 1993 politika shqiptare miratoi disa ligje e akte normative qe trajtonin te drejten e pronesise.
Ligji . 7698 dt. 15.4. 1993 Pėr kthimin dhe kompensimin e pronave ishpronarėve"
Ligji .7699, datė 21.4.93; Pėr kompensimin nė vlerė ose me troje tė ish-pronarėve tė tokave bujqėsore, kullotave, livadheve, tokave pyjore dhe pyjeve
Ligji nr.7665 datė 21.1.93 Pėr Zhvillimin e Zonave qė kanė Pėrparėsi Turizmin
Ligji nr.7980 dt. 27.07.1995 "Pėr shitblerjen e trojeve"
Ligji nr.8053 dt.21.12.1995 Per kalimin ne pronesi, pa shperblim, te tokes bujqesore.
Si dhe dhjetra e dhjetra ndryshime te ketyre ligjeve e akte normative qe u perpoqen me kot te zgjidhnin problemin qe ne fakt qellimisht e ngateruan me shume te drejten e pronesise.
Sipas ketyre ligjeve, prona e palujteshme u nda ne disa kategori, tuke truall, toke bujqesore, kullota, pyje, toke turistike e sajesa te tjera. Ndarja sipas ketyre kategorive ishte e vlefshme sepse plotesonte intersat e politikes shqiptare dhe i hapte rruge te plote korrupsionit dhe perfitimeve politike dhe ekonomike. Keshtu per trojet u lejua kthimi deri 10000 metra katrore, pyjet dhe kullotat fillimisht i ktheheshin pa kufizim pronareve, por kur pane se zonat me te mira turistike ishin kullota e pyje, atehere ndryshuan ligjin dhe kullotat e pyjet ne zonat turistike nuk ktheheshin, kurse toka bujqesore ne asnje rast nuk kthehej. Te gjitha keto ligje ishin ne kundershtim flagrant me Karten Europiane te te Drejtave te Njeriut e cila nuk lejonte diskrimin per arsye pasurie dhe si te tilla nuk mund te zgjidhnin te drejten e pronesise.
Shume flagrant eshte ligji nr.7665 datė 21.1.93 Pėr Zhvillimin e Zonave qė kanė Pėrparėsi Turizmin (nenet 7/ ē dhe 13) Nė kėtė ligj neni 7 pika (ē) pėrcakton: Tė drejtat pėr tu angazhuar nė njė veprimtari tė stimuluar i jepen njė personi tė stimuluar, me kusht qė ai tė pranojė lidhjen e njė marrėveshjeje qiraje me Ministrin e Turizmit, i caktuar nė kėtė ligj si pėrfaqėsuesi ligjor i pronarit pėr marrjen nė pėrdorim tė truallit sė bashku me pasuritė e patundshme, qė ndodhen mbi tė pėr tė ushtruar veprimtarinė e stimuluar. Ministri i Turizmit mund tė lidhė marrėveshje pėr shitjen e truallit me njė person tė stimuluar nė kushtet e parashikuara nė legjislacionin shqiptar dhe nė nenin 13 tė kėtij ligji, qė thotė: Pėr ēėshtjet qė trajton ky ligj do tė zbatohen dispozitat e tij pavarėsisht se ēparashikojnė dispozitat e tjera ligjore Pasoje e ketij ligji eshte shkaterrimi total i njeres preje degeve me te rendesishme te ekonomise se vendit tone, te turizmit. Te gjithe jemi deshmimtare te shkaterimit te Gjirit te Durresit, te betonimit te bregdetit te Sarandes e te dhjetra e dhjetra ndertimeve te paligjsheme ne bregdetin e Adriatikut dhe te Jonit. Gjate kesaj periudhe u dhane leje ndertimi per gati 30 fshatra turistike, por sa prej tyre fundksionojne sot, veten nje Mak Albania ne Golem. Gjithe te tjeret jane kthyer ne zona me vila rezidenciale duka na kujtuar bllokun e dikurshem. Flagrant eshte Gjiri i Kakomese ku megjithe protestat, ju dha nje firma shqiptare a thua se pronaret e vertete nuke ekzistonin?
Keto ligje ne thelbin e tyre i sherbyen korrupsionit galopant me pronat duke e cuar vendin drejt nje krize, qe e shoqeruar dhe me firmat piramidale pollen krizen e vitit 1997.
Pas vitit 1997, u duk sikur klasa politike shiptare u shkund nga i gjithe kjo veprimtari antidemokratike dhe u detyrua te hartonte Kushtetuten e vitit 1998, Kushtetute e cila, me insistimin e Shqates Pronesi me Drejtesi, me ndihmen dhe asistencen e Komisionit te Venecias sanksionoi drejt dhe sipas standarteve te kerkuara te drejten e pronesise. Ne kete momen pronaret shqiptare sikur u qetesuan dhe e votua me deshire ate.
Por nuk ishte e thene, klasa politike ne pushtet ishte po ajo, me te njejtin mentalitet dhe pa vullnetin me te vogel per te zgjidhur problemin e pronesise. Megjithese Kushtetuta sanksiononte ne nenin 181 se Kuvendi i Shqiperise, brenda dy deri tre vjetesh duhej te hartonte ligje per rregullimin e te drejtes se pronesise sipas kritereve te nenit 41.
Ngjarjet e 1997 filluan te haroheshin dhe Kuvendi e haroi detyrimin Kushtetues dhe jo vetem ne fund te 2000 apo 2001 nuk hartoi ligjet perkatese, por vetem pas nje presioni te madh te shoqates se pronareve te cilet paraqiten ne Kuvend ligjin me zgjidhjet me te mira me me kosto minimale financiare si dhe te faktorit nderkombetar, vetem pas shtate vjetesh hartoi nje ligj gjysmak, vetem per pasurite e palujteshme, ligjin nr. 9235 dt.29.07.2004 Per kthimin dhe kompensimin e pronave.
Ky ligj u hartua nen monitorimin e OSBE dhe ju paraqit Kuvendit me dy variante ne nenet kryesore te tij, por Kuvendi miratoi variantin me te keq ate te propozuar nga politika. Ky ligj ne thelbin e vet mbeshtet ne kompensimin e prones dhe pasojat juridike qe kishin sjelle ligjet e mepareshme i la te gjitha ne fuqi. Diten e fundit te miratimit te tij, u hoqen nga ligje edhe ato nene qe kishin qellim te kontrollonin dhe anullonin shkeljet qe ishin bere ne zbatim te ligjeve te mepareshme, pra ne thelb mbronte gjithe abuzimet dhe korrupsionin me pronat. Ne kemi qene te bindur dhe kemi theksuar se ky ligj nuk e zgjidh problemin, se ky ligj duke u mbeshtetur ne kompensimin e prones ka nje kosto te pa perballueshme per taksapaguesin shqiptar.
Shoqata Kombetare e te Shpronesuarve Pronesi me Drejtesi e paditi ne Gjykaten Kushtetuese kete ligj, por ne daten 2.12.2005 Gjykata Kushtetuese hodhi poshte kerkesen e Shqoqates sone per antikushtetueshmerine e ligjit 9235. Ne nuk prisnim te fitonim ne Gjykaten Kushtetuese sepse ajo eshte pjelle e politikes dhe i sherben verbazi asaj. Gjykata Kushtetuese nuk jep argument dhe nuk trajton asnje nga arsyetimet tona, por edhe ne arsyetimet e veta eshte pa asnje argument. Ne jemi te ndergjegjeshem qe per Gjykaten Kushtetuese ne vazhdojme te mbetemi armiqte e klases dhe sic po ndodh ne fakt, na denon sepse asnjehere nuk na ka dhene te drejte per kerkesat tona.
Vlen te theksojme se Shoqata Kombetare e te Shpronesuarve Pronesi me Drejtesi si dhe aletja jone Shoqata Bregdeti kane punuar shume dhe punon pa nderprerje per te rivendosur ne vend te drejten e pronesise sipas standartit nderkombetar. Ne kemi paralajmeruar se vendit tone po i afrohen me shpejtesi nje krize, ndoshta me e rende se ajo e vitit 1997 dhe qe ka ne thelb mosrespektimin e te drejtes se pronesise.
Kjo krrize do kete tre drejtime kryesore
- Krrizen e territoreve
- Krrizen demografike
- Krrizen financiare
Per te tre keto drejtime ne kemi bere studime te plota dhe jemi te gatshem te ulemi ne
tryeza pune per te gjetur zgjidhjet me te mira ne respektim te te drejtave tona.
Shoqata Jone e njeh mire dhe e ndjek hap pas hapi situaten, i ka kerkuar dhe i kerkon vazhdimisht politikes shqipatre qe te ndryshoje mentalitet sepse ceshtja e te drejtes se pronesise nuk mund te shuhet kurre. Shume politikane na thone se sot eshte e veshtire se ka kaluar shume kohe etj.etj. por asnjehere nuk eshte vone, sepse pa zgjidhur te drejten e pronesise jemi te bindur se tranzicioni do te vazhdoje pa mderprerje dhe ne ne vend qe ti afrohemi Europes do ti largohemi asaj.
Ne emer te Shoqates Kombetare te te Shpronesuarve Pronesi me Drejtesi dhe te kryetarit tone zotit Rrapo Hajredin Danushi ju pershendes dhe i uroj sukses te plote Konferences Pan-Himarjote.
KAKOMEA NE KĖNDVĖSHTRIMIN E KOMUNITETIT TE NIVICĖS
Vladimir KUMI, kryeplaku i fshatit tė Nivicės
Tė nderuar bijtė e Himarės!
Ėshtė kėnaqėsi pėr mua qė si njė protagonist i ngjarjeve tė Kakomesė tė marrė fjalėn nė kėtė konferencė dinjitoze.
Para sė gjithash dua tė pėrgėzoj e falenderoj sinqerisht organizatorėt pėr idetė e cmuara dhe pėr kuajon dhe vendosmėrinė pėr ti kthyer Himarės dhe Bregut tė Detin lavdinė e munguar.
Pėr opinionin publik shqipėtar por dhe mė gjerė ngjarjet e Kakomesė u bėnė te njohura duke zhvilluar pėr njė kohė relativisht tė gjatė e tė vėzhguara herė pas here nga mediat deri nė ato mė prestigjoze si Reuters, The Guardian, BBC, ANT 1, Kathemerini, Corriere della Sera etj.
Pėr tė kuptuar nė thellėsi fenomenin Kakomea sipas kėndvėshtrimit tonė u duhet dhėnė pėrgjigje katėr pyetjeve:
-Ēėshtė dhe ēpėrfaqėson Kakomea?
-Pse ndodhi konflikti?
-Si u organizua qėndresa?
-Cila ėshtė perspektiva?
1. Ēėshtė dhe ēpėrfaqėson Kakomea?
Kakomea eshte nje gji i bukur buza detit Jon ne jug-perėndim tė Nivicės dhe 15 km nė veri tėytetit tė Sarandės, i rrethuar na ne kurorė gjigante gri-jeshile formuar prej Shėndelliut-Brodanit-Heremecit, ku pemėt e egra subtropikale zbresin deri ne kodrst mbi lėndinėn e bukur nė formė rrethi, e pėrzihen me ullinjtė e periudhės sė Venedikut dhe takojnė detin aty, ku flota e Mbretėrisė sė Bashkuar zbarkoi nė vjeshtė tė vitit 194 pėr ēlirimin e zonės nga pushtimi nazist.
Kakomea ėshtė njė vend i Shenjtė.Manastiri i saj relativisht i vjetėr (megjithėse gjsėm i rrėnuar) pėveē famės si qendėr e takimeve tė rėndėsishme. Tė rėndesishme tė kohės dhe biblotekės sė pasur qė dispononte dhe qė mbarte edhe njė histori tepėr intersante.
Ungjilli i Shėn Llukės nė origjinė ka qenė njė pasuri shumė e veēantė, jo vetėm pėr tė dhe Nivicėn, por pėr tė gjithė botėn kristine dhe prania e tij nė tė smund tė ketė qenė rastėsi.(Sot ndodet nė muzeun Banaqi tė Athinės).
Kakomea ėshtė shumė pranė qendrave mė tė rėndėsishme tė historisė sė lashtė tė rajonit. Butrinti i famshėm ėshtė vetėm 30 km nė jug tė saj dhe kryeqyteti antik i Epirit, Foinku i lashtė ( Finiqi i sotėm) vtėm 20 km nė lindje.
Tė parėt e mi qė nga kohėt mė tė vjetra, atėherė tė vendosur nnė banesat e tyre qė nga Volloderi e deri ku ndodhet fshati i sotėm, kontrollonin tė gjithė bregu n perėndimo tė derdhjes sė lumit tė Kalasė dhe Bistricės (qė nė atė kohė kalonte rrėzė Finiqit tė lashtė duke zbritur nė liqenin e Butrinitit.Pronat e tyre zbrisnin deri nė Ksamil rrėzė Butrintit Dhe Vivarit qė kufizoheshin me Konispolin dhe Ēamėrinė.
Nivica si porta kryesorė pėr hyrjn nė krahinėn e Himarės ka qenė vazhdimisht e kėrcėnuar nga pushtuesit e kohės, nga luftat e shumta me turqit.Ajo pati humur shumė territore mbi tė cilat u ndėrtuan nga administrata turke shumė fshatra tė reja nė formė ēifigjesh pėr shėrbėtorėt e pushtuesve turq.Edhe vetė Saranda ėshtėndėrtuar mbi pronat e Nivicės. Ja ēthotė Catherine Fleming tek Bonaparti Musliman fq. 120, duke iu referuar historiani i kohės Lik......Ai(d.m.th. Ali Pasha) sulmoi Nivicė Bubarin e Sheėn Vasilin tė poulluar me tė krishterė e qė Venediku u pat garantuar njė lloj autonomie (nė kėtė kohė shtatė ishujt e Jonit dhe zona pėrreth kishin rėnė nėn kontrolin e frcezėve).
Ai pėshkruan shkatėrimin e plotė tė fshtrave bregdetarė dhe shton tokat e tyre tė ndara nė parcela tashmė konsiderohen pjesė tė ēifligut tė Pashait, pėr ata qė i punojnė Pashai ka ndėrtuar fshtin e ri tė Dyzetė Shenjtorėve(Saranda) mė 1798, pasi shumė nga banorėt e Nivicės janė dėrguar tė punojnė tokat e ti pranė Trikallės nė Thesali.
Duke patur njė shpirt tė paepur, jo vetėm u rikthyen nė pronat e tyre shumė shpejt, por duke shfrytėzuar edhe lėvizjet politike tė kohės, si fuqizimin e faktorit nlez nė rajon dhe dobėsimin gradual tė perandorisė si rezultat edhe i luftrave tė kapedanėve tė Bregdetit, arritėn jo vetėm tė fitojnė pjesėn mė tė madhe tė tokave tė tyre tė vjetra, por kur shumė shtete kristiane shkėputeshin nga Perandoria Osmane, nė shkėmbim tė gakut tė tyre. Ata na lanė neve, nipėve dhe stėrnipėrve tė tyre dokumenta tepėr tė qarta qė shprehen mbi pronėsinė e 129 aksionerėve (ku jė pjesė ėshtė e Kishės dhe Manastirit tė Kakomesė), tė cilat shprehen si mė poshtė: KULLOTA HEREMEC me kufijtė historikė Manastirin e Kakomesė- Deti Jon Qyteti Sarandė Volldėr e Pazar e Mironina
Riblerė me florin nga Qeveria Osmane nė 1222 dhe kadastruar nė Librat e Virgjėrisė mė 1223 sipas kalendarit arab qė i pėrkon vitit 1875-1876 si dhe tė gjitha pronat e tjera, arat, ullinjtė dhe mushat pėrreth fshatit, tė cilat prindėrit tanė i trashėguan der nė vitin 1945, kur qeveria qeveria komuniste i shtetėzoi tė gjitha. Shkurtimisht kjo ėshtė KAKOMEA me historinė dhe avantazhet e saj gjeo-turistike.
2. Pse ndodhi konflikti?
Pėr avantazhet gjeo-turistike qė u pėrmendėn mė lartė Kakomea ishte dhe vazhdon tė mbetet njė parajsė tunduese pėr sojin e pushtetarėve tė post-komunizmit, e cila arriti kulmin me qeverinė Nano. Ajo qeveri duke neglizhuar tė drejtat e ligjshme tona, duke uzurpuar institucionet e shtetit vertikalisht nga qendra nė bazė, duke shfrytėzuar neglizhencėn e popullsisė aktive tė mbarė fshatrave tė Bregdetit, tė cilėt janė larguar prej vitesh nė dhe tė pėrfshirė nga rutina e pėrditshme e mbijetesės mendoj se mund ta kishte tė lehtė graiten e kėsaj kafshate tė madhe.
Si rrjedhojė e kėtyre synimeve ndodhi pėrplasja fatale e 21-24 shkurtit 2005, ku falė kurajos dhe gjakftohtėsisė sė djemve nė veēanti dhe tė ghithė bashkfshatarėve tė Nivicės u shman, mbase, edhe njė gjakderdhje e parapėrgatitur.
3. Si u organizua qėndresa?
Nė shkurt tė vitit qė lamė pas pėr katė ditė rresht, 21-24, nė kakome ndodhėn ngjarje tė jshtėzakonshme qė tėrhoqėn vėmėndjen e mbarė opinionit publik. Pėr katėr ditė, nga mė tė egrat edimrit tė kaluar, Nivicianėt tė ngujuar nė pronat e tyre sfiduan jo vetėm motin e keq por edhe qeverinė mė tė keqe tė kėtij vendi, por edhe personalisht ish-Kryeministrin, i cili drejtoi kundėr Nivicės njė ustri tė vėrtetė me policė special (mbi 600 forca) nė pėrpjeke fatale pėr grabitjen e pronės sonė sė shenjtė.
Gati njė vit pėrpara se tė ndodhte pėrballja sfiduese e shkurtit ne morėm vesh planet pėr ndėrtimine fshati tustik nė Kakome.Ndėrmorėm tė gjitha lėvizjet pėr tė shpjeguar pronėsinė tonė mbi tė, tė vėrtetuar me dokumenta tė shumta, tė reja, tė vjetra, madje edhe me vendimi Gjykate tė formės sė prerė, e cila e ka nohur qė nė vitin 1996.
Me tapi tė vjetra tė ruajtura mirė nga shumė familje niviciote qė pėrkufizojnė saktė kufijtė e pronėsisė mbi kullotėn, qė kufizon me Manastirin e Kaomesė- Deti Jon- Qyteti Sarandė- Volldėr e Pazar e Mironina.Dhe pėr ironi tė kėsaj lloj politike tė pėrfituar edhe me ligjin 7501 mbi tokėn bujqėsore ne prapė ishim pronarė.
Kudo qė ne shkonim kuptoheshim mirė, por sapo merrnin urdhėr ng lart fillonin shmangiet, zvarritjet dhe gjunjėzimet karshi padrnos.me pėjashtim tė njė ish-Ministri, tė gjithė tė tjerėt qė patėn rastin tė ishin pjsmarrės tė kėsaj ngjrajeje si; Kryetar Komune; Kryetar Qarku; Ministri i Rregullimit tė Territorit; Komiteti Shtetėror i Kthimit tė Pronave u vunė nė pozcinetqesharake duke lėshuar deklarata zyrtare tė dyzuara.E deri tk Prokuroia qė me akuza qesharake pėr tubime te paligjshme nė pyll dhe bllokim tė rugės sė dhive nė Kakome vazhdon akoma proēeset gjyqėsore (tė cilat i kemi fituar dhe do ti fitojmė siē kemi bėrė deri tani).
Ne ia dolėm qė njė periudhė njė mujore maj-qershor 2004 tė bashkojmė tė gjitha asetet intelektuale duke krijuar eregjistruar Asamblenė e bashkėpronarėve tė fshatit Nivicė dhe bėmė mbrojtjen e pronės nė rrugė institucionale si asnjėherė tjetėr edhe erpara njė komisioni tė posaēėm parlamentar, i cili vlerėsoi unanimisht tė drejta shpjegimet tona tė argumentuara m fakte.
Kurajozėt dhe kryesisht t rinjtė niviciot duke lėnė mėnjanė tė gjitha intersate e vogla personale dhe pasi u konsumuan nė mėnyrė institucionale tė gjithė veprimin legal tė mbrojtjes tė pronės dhe nuk iu hap hap rrugė nga ish-Kryministri vendosėn tė betohen.Nė 15 gusht 2004 mė se njėmijė niviciot nėn pėrkrahjen e pėrfaqėsuesve tė shumė fshatrave tė Bregdetit materilizuan tė gjithė vullnetin, kurajon e vendosmėrinė pė ti shkuar nė fund me tė gjitha mėnyrate mbrojtjes sė pronės sonė tė shtrenjtė. Megjithėse ngjante si njė vendim anakronik, e mbase i papershtatshėm pėr kohėt moderne, ne nuk kishim rruge tjetėr pėr tiu kundėrvėn hajdutėve tė kohės sė internetit dhe ne patėm tė drejtė.Betimi funksionoi, tė gjitha mediat kombėtar dhe ndėrkombėtare transmetuan dhe reaguan pėrballė kėtij evenimenti.
Dhe si pėr ēudi, hisoria pėrsėritet, Porta e Parė e Himarės goditet prapė si nė kohėn e Ali Pashės nga njerėz qė trashėgojnė mentalittin dhe metodat e pushtetit tė tij.
Vėllzėr Himariot, nga kjo pėrballje ne dolėm mė tė fortė, mė tė baskuar e mė tė kthjellėt, duke kuptuar pėrfundimisht se e ardhmja e pronės dhe e fėmijėve tanė ėshtė vetėm nė duart tona dhe tė askujt tjetėr.
Askujt nė Shqipėri smund t;i shkojė nė mendje tė luaj me pronat tona dhe tė ardhmen e fėmijėve tanė sado i fuqishėm tė jetė ai.
Dhe sė fundi Cila ėshtė perspektiva?
Perspektiva e zhvillimit tė Kakomesė dhe natyrisht tė gjithė Bregdetit varet nė rradhe tė parė nga vendimet politike tė qeverisė shqiptare , qė lidhen ngushtė me drejtėsinė dhe shpejtėsinė e proēesit tė kthimit tė pronave. Prona jonė ėshtė pothuajse e lirė, apo e papushtuar, prandaj fatura e kthimit tė saj ėshtė tėrėsisht politike.
Ne presim tė merret ky vendim. Dosjet tona janė tė plotėsuara dhen ė skadimte afateve ligjore pėr marrjen e kėtij vendimi.Me marrjen e vendimit nga Komisioni i Kthimit tė Pronave ashteu siē u theksua mė lartė Ne, tė organizuar nė Shoqėri Aksinere do tė bėjmė mė tė mirėn pėr tė ardhmen tonė, tė fėmijėve tane dhe tė gjithė Shqipėrisė duke bashkėpunuar me turo-operatorėt mė perstigjoz dhe tė interesuar pėr bregdetin tonė pa ndihėmn e pseudofirmave apo pseudokompanive grabitqare.
PĖRPJEKJET E BĖRA NGA SHOQATA BREGDETI DHE PERSPEKTIVA E ZGJIDHJES SĖ PROBLEMIT TĖ PRONĖS NĖ BREGDETIN JONIAN
Vangjel LLAZARI
Tė nderuar motra dhe vėllezėr bregdetas.
Tė nderuar zotėrinj tė ftuar pjesmarrės tė forumeve politike nga Bashkimi Europian dhe Shtetet e Bashkuara te Amerikės;
Tė nderuar pjesmarrės tė forumeve politike shtetrore partiake dhe organizatave tė shoqėrisė civile tė vėndit.
Nė emėr tė Shoqatės AK Bregdeti pėrshėndesim grupin e pushtetarėve vendorė me nė krye birin e nderuar tė Himarės e Bregut z.Vasil Bollano, shkencėtarin e shquar Niko Pano dhe dr. Kristaq Jorgji, patriot i shquar qė po kontribuon me pėrkushtim pėr kthimin e pronės bregdetasve, si dhe shkenctarėve dhe intelektualėve tė tjerė bregdetas pėr organizimin e Konferencės Pan Himariote 2005, me theks zhvillimin ekonomik, social e kulturor, tė krejt trevės sė Bregdetit tė Jonit, si njė forum qė e diktonte koha, pėr zgjidhjen e problemeve emergjente qė si pėrjashtim i rrjedhės njerzore, gjysma e dytė e shekullit tė kaluar dhe, fillimi i kėtij shekulli i ka krijuar kėtij populli puntor, trim e paqėsor, pėr zhvillimin e pėrparimin e tij.
Mė duhet fillimisht tė theksoj se Himara heroike e Kimerėve tė lashtėsisė, ka shkėlqyer edhe me dritėn e vėllezėrve tė saj bregdetas, ashtu si edhe bregdetasit janė udhėhequr nga drita e Kryetrimes Himarė. Pra edhe sinteza e konferencės sė sotme, nė konkluzionet dhe detyrat pėr zhvillimin e krahinės, do tė konfirmojė, nė rrjedhėn logjike, faktin se, Himara pa Bregun dhe, anasjelltas Bregu pa Himarėn nuk mund tė konsakronin lavdinė dhe prosperitetin e tė kaluarės, tė sotmes dhe tė ardhmes tė popullit tė tyre.
Zhvillimi i tė gjitha formacioneve shoqėrore, pra, dhe i komunitetit shoqėror tė Bregdetit tė Jonit ėshtė mbėshtetur nė tokėn, nė pronėn,burimin e tė gjitha tė mirave materiale dhe shpirtėrore. Pėr kėtė, para mijėra vjetėve, Kimerėt e mė pas Kaonėt, njė pjesė nga toka dhe njė pjesė nga deti qėndruan dhe ankoruan pėrmes stuhive dhe talaseve detare, me gjemitė e tyre dhe si zgalema u ngjitėn me thonjė, kėmbė e duar, kėtyre gėrxheve tė thepisur, dhe, nė luftė me natyrėn, por edhe nė bashkėveprim me tė, i mposhtėn shkėmbijtė amnorė dhe, me mund, djersė, dhe gjak i mbrujtėn kėto rrypa toke dhe, duke i mbrojtur po me gjak, nė breza tė tėrė, krijuan kėtė mrekulli tė Rivjerės Shqiptare dhe Mesdheut Verilindor.
Nė tė gjitha formacionet shoqėrore e shikonin me zili, por edhe me cmirrė, kėtė popull puntor e trim qė me punė tė ndershme, krahas zbutjes e domestikimit tė kafshėve tė egra, filloi me bjelljen e drurėve frutorė, mė vonė bimėn e paqes shekullore, ullirin, agrumet etj.
Me shfrytėzimin e detarisė dhe kurbetit, nė fillim nė vėndet fqinjė e tė Mesdheut dhe, mė pas, deri nė Kontinentin Amerikan, me akumulimet, krahas investimit nė ullishtet, vreshtat, agrumet e bimėt e tjera, ndėrtuan fshatrat rrėzė maleve me shtėpi banimi nė imitim tė atyre qė kishin parė nė vėndet mė tė zhvilluara ku bėnin kurbetin. Kėta arqitektė bregdetas ndėrtimin e fshatrave e bėnin nė pozicione e lartėsi nga deti, nė mėnyrė qė tė shfrytėzohej kaltėrsia dhe rėra e hollė e detit por, nė tė njėjtėn kohė dhe ozoni i pishave dhe pyjeve tė tjerė halorė tė lartėsive, pėr tė jetuar sa mė mirė duke treguar largpamėsinė, qė nė kohė tė pėrshtatshme, siē ėshtė, sot ekonomķa e tregut, tė zhvillonte mbi ato troje tė bleruar turizmin elitar, ti nxirrte nga varfėria dhe ti begatonte, jo vetėm bregasit, por me ndikim nė tė gjithė ekonominė e vėndit.
Prej shekujsh, lakmitarėt e shikonin me cmirrė zhvillimin e bregasve nė kėto kushte tė vėshtira terreni tė ashpėr dhe e sulmonin e gjakosnin, por nuk e mposhtnin dot. As Perandoria Otomane, mė e forta pėr kohėn, nuk mundi ta nėnshtronte Himarėn, Bregun. Pėrkundrazi, pas goditjeve qė pėsoi Sulejman Bajaziti, strategu nė zė, nga himariotėt e bregasit, mė 1492, Sulltan Kanunliu i dėrgoi ferman strategut Bajazit qė ta linte tė lirė vilajetin e pa nėnshtruar tė Himarės, atėherė edhe me Labėrinė, tė qeverriste me Venomet (kanunet) e saj, jetėn, pronat e veta etj. Megjithė kėtė, Himara me Bregun nuk e pushoi luftėn kundėr Turqisė. Heroi legjendar Gjergj Kastrioti e vlersonte Himarėn dhe kishte marrėdhėnie me tė nė luftė kundėr Turqisė pėr mbrojtje jo vetėm tė vilajetit tė saj por pėr tė gjithė vėndin. Edhe pas vdekjes sė Gjergj Kastriotit, Himara luftoi bashkė me birin e tij, Gjonin, dhe mė vonė luftoi edhe vetėm deri nė pavarsinė e plotė tė vėndit. Pas pavarsisė sė vėndit, gjatė qeverisjes sė Naltmadhėrisė sė tij Mbretit Ahmet Zogut tė parė, Himarės, Bregut nuk ju prekėn venomet, pronat etj. Pėrkundrazi, qeverria ndėrhyri pėr stabilizimin e kufijve pronorė midis fshatrave kufitarė e periferikė. Edhe gjatė vizitės sė tij Naltmadhėria nė Himarė, ku u prit ngrohtėsisht, shprehu vlerėsim e respekt pėr kėtė popull punėtor trim e tė kulturuar.
Tė nderuar zotėrinj tė ftuar dhe ju pjesmarrės motra e vėllezėr Bregdetas.
Tragjedia mė e madhe me njė nga tė drejtat themelore tė njeriut, siē ėshtė prona private, si nė tė gjithė vėndin edhe nė Bregdetin e Jonit, filloi me vendosjen e shtetit totalitar komunist, pas ēlirimit tė vėndit.
Nė platformėn socialkomuniste tė qeverrisė pėr centralizimin e tė gjithė ekonomisė nė duart e shtetit, prona zinte vėndin kryesor siē ishte vendosur nė Kushtetutėn e 1946 dhe 1976 nė nenin 18 pikėn dy tė saj. Konkretizimi i kėsaj platforme, si nė tė gjithė vėndin, nė Bregdet filloi me Reformėn Agrare mė 1946 me parullėn leniniste toka i pėrket atij qė e punon. Qė kėtu filloi lufta e klasave, rrjedhojė e parrullės pėrēa e sundo tė diktaturės. Komisionet e fshatrave, tė pėrkėdhelurit e regjimit komunist: sigurimsa, antarė kėshillash, komunistė etj. nė zbatim tė direktivės tė mbėshtetemi nė fshatarėt e varfėr, kundėr armiqve tė Pushtetit Popullor qė ishin fshatarėt e pasur bėnė kėrdinė. Ēpronsuan nga 10 deri 30% tė pronarėve qė quheshin tė pasur kundrejt fshatarėve tė varfėr qė kishin pak tokė. Doemos fshatarėt me shumė tokė, tė etiketuar tė pasur kishin mė shumė prona se edhe nė shi e tė ftohtė edhe nė vapėn e Korrikut punonin e djersiteshin, kurse fshatarėt e varfėr, mbėshtetėsit e diktaturės, ngroheshin nė diell shullėrėve, kur tė tjerėt punonin. Doemos edhe kėta me mashtrime u bėnė viktima e kontigjent i diktaturės kundėr vėllezėrve tė tyre.
Rasti tjetėr gjat diktaturės moniste, nė zbatim tė direktivės pėr ēentralizimin e ēdo gjėje nė duart e shtetit, mundėsisht dhe ajrin, ishte periudha 1946 pas Reformės Agrare deri mė 1956 qė nė Bregdet u bė kolektivizimi vullnetar i fshatrave nė Kooperativat Bujqėsore dhe, deri mė 1970 u krijuan Ndėrmarrjet Bujqėsore Shtetrore qė pėrfshinte edhe ato blegtorale, pyjore, tė peshkimit etj. dhe qė i jepnin fund pronės private duke e kaluar kėtė nė administrimin e shtetit. Kėto reforma ekonomike nė fshatrat e Bregut patėn rezistencėn herė tė hapur e herė tė maskuar se diktatura ēdo rezistencė, sado e vogėl pėr tė drejtėn e tij e godiste pamėshirė me etiketimin kulak dhe e cilėsonte armik i popullit, pasojat e tė cilit ishin: demaskimi, arrestimi, burgimi, internimi dhe familjarisht, deri edhe te ekzekutimi.
Megjithė kėto masa dragoniane tė diktaturės, pėrsėri Himara e Dhėrmiu, por, pas tyre i gjithė Bregu, nė zgjedhjet e 1945 dhe mė vonė nė zgjedhjet e legjislaturave tė tjera, shumė prej tyre abstenuan nė votime, megjithė rrezikun qė u kanosej dhe qė ky rrezik u bė realitet me vrasje nė Himarė dhe me burgime, internime etj. nė tė gjithė Bregdetin.
Diktatura komuniste pronėn private e konsideronte si demonin qė ngjallte orė e ēast kapitalizmin, prandaj e centralizoi atė nė duart e veta dhe me qė ishte e sigurtė se do ta administronte pėrjetsisht nuk epreku identitetin e pronės nga kadastra veē atyre qė u kishte marrė, armiqve tė popullit.
Pas 1990, kur diktatura komuniste dėshtoi me luftėn e ftohtė, formalisht e detyruar ia dorėzoi pushtetit tė ri demokratik qeverrisjen dhe ekonominė e centralizuar duke pėrfshirė pronėn private qė tė gjitha u imponuan pėr ti dorėzuar. Nė realitet, duke shpresuar nė rikthimin nė fuqi, liderėt komunistė qė u metamorfozuan mė 1991 nė demokratė tė flaktė siguruan postet mė tė larta nė Qeverri e Shtet dhe nė dy partitė kryesore, tė cilave u dhanė dhe direktivat shpresėdhėnėse pėr rikthim, midis tė tjerave, mė konkrete, pėr pronėn ishte ligji 7501, qė, ashtu si mė parė ligjet komuniste, mohonin pronėn private dhe ligjėronin shtetin si pronar.
Ligji 7501, ishte produkt i udhėzimeve tė Katovicės qė Lideri Komunist Alia, qė u metamorfozua brėnda vitit 1991 nė President tė Republikės Demokratike, udhėzimet direktive tė Gorbaēovit, i ktheu nė ligjin 7501 Pėr Tokėn dhe u a dha tė dy partive kryesore dhe qeverrive tė tyre pėr tė mos zėnė kurrė karar ekonomia bujqėsore dhe e gjithė ekonomia nė tėrėsi.
Po nė Bregdet ēfarė ndodhi me ligjin 7501?
Sė pari, nėse nė tė gjithė vėndin, mė 1990, pas kthesės nga 714 mijė ha tokė bujqėsore qė shfrytzohej, sot shfrytėzohen 180 mijė ha ose 530 mijė mė pak, kurse nė Bregdet, 80% e sipėrfaqes nuk punohet e nuk shfrytėzohet.
Sė dyti, nėse nė tė gjithė vėndin, mė 1990, numėroheshin 14 milionė e 700 mijė pemė frutore, sot (2000), numėrohen 5 milion e 200 mijė, kurse nė Bregdet numėrohen me gishta.
Sė treti, mė 1990 numėroheshin 5 milion e 200 mijė rrėnjė ullinj sot (mė 2000) numėrohen 3 milion e 300 mijė, nė Bregdet 200 mijė rrėnjė.
Sė katėrti, nga 1 milion e 800 mijė agrume mė 1990, sot nė tė gjithė vėndin numėrohen 400 mijė agrume (shkurre) tė degraduara, kurse nė Bregdet pothuajse nuk ka fare me pėrjashtim disa rrėnjė nė Dhėrmi, Qeparo, Borsh e Lukovė.
Sė pesti, nga 19 mijė ha vreshta mė 1990 nė tė gjithė vėndin, sot (2000) kanė mbetur 2400 ha kurse nė Bregdet vreshtat e mirfillta pothuaj nuk ekzistojnė.
Pasqyrė e kėsaj katastrofe tė ekonomisė nga zbatimi i ligjit 7501 ėshtė tregu i mbushur me prodhime importi nė raport 9 me 1, dmth. Importojmė 9 dhe eksportojmė 1 duke pėrfshirė nė import edhe ato qė tradicionalisht eksprotonim si: djathė, mish, vezė, mollė, perime etj. Nė Bregdet importojmė edhe portokalladha e lemonata etj. nga vendet fqinje. Importe bėjmė nga vendet evropiane e deri nga Brazili e vende tė tjera tė kontinentit Amerikan. Partitė kryesore dhe qeveritė gjatė 14 vjetėve duke zbatuar ligjin 7501, sidomos nė krahinėn e Bregdetit Jon,ku nuk ka tokė tė mirfilltė bujqėsore,por rripa tė pakta toke tė kthyera nė troje me drurė frutorė,e sidomos me ullinj e agrume,me blerim tė pėrhershėm,nė vend qė tė kreditonte Bregdetin,tė ndėrtonte infrastrukturėn krahinore dhe pėr cdo fshat, pėr zhvillimin e industrisė turistike, bėri tė kundėrtėn me ligjin 7501 nxitėn konfliktet sociale midis vllazėrisė, bashkėfshatarėve dhe midis fshatrave, nga mos kthimi i pronės inponuan emigrimin masiv qė nė Bregdet arriti mbi 80% tė krahėve tė punės, dhe me mohimin e Kadastrės, institucion unikal nė Botė, pėr evidentimin dhe mbrojtjen e pronės sė paluajtshme, duke e zėvėndėsuar me regjistrimet dhe ipotekimet mbi bazėn e ligjeve 7501,9325, ligjin e turizmit etj. Zhduk identitetin e pronės, e degendis bregdetasin nė kreshtat e maleve dhe pronat e tij ua jep klaneve mafiozė tė qeverisė.
Ku e kanė gjetur qeveritė dhe partitė kėtė tė drejtė antikushtetuese e kundėr Konventave Ndėrkombėtare mbi pronėn? Me tė gjithė ligjet pėr pronat qė kanė nxjerrė qeveritė jo vetėm ato nuk u kanė kthyer trashėgimtarėve legjitimė por, pėrkundrazi i kanė krijuar kushte vetes pėr tė grabitur pronat, veēanėrisht nė Bregdet ku prona ndonėse e pakėt, ka vlerė tė lartė dhe pėr tė zotėt ėshtė e shenjtė dhe e shtrenjtė.Njė nga shkaqet thelbėsore qė vendi ynė i nderuar,rradhitet nė vendet kryesorė nė Europė e Botė pėr korrupsionin, ėshtė ligji 7501 dhe derivatet e tij.Bregdetasit e kanė kundėrshtuar si abuziv, veēanėrisht pėr zonėn e Bregdetit Jon. Por, tė gjitha pėrpjekjet, kėrkesat protestat nė rrugė paqėsore dhe nė raste tė rralla me revolta tė inponuar nga veprime antidemokratike e antinjerzore, nuk janė marrė parasysh por ka vazhduar grabitja me forcė e pronave tė tyre.Qė nė vitet e para sidomos mė 1994-95, nė Bregdet lindi si domosdoshmėri njė forcė e re nė mbėshtetje tė popullit tė krahinės, Shoqata Bregdeti njė organizatė aktive e shoqėrisė civile duke rėnė nė gjurmėt e kuvendeve tė dėgjuar tė lashtėsisė sė Himarės dhe Bregut.Qėllimi i shoqatės siē shprehet nė statutin dhe programin e saj ka qėnė ėshtė dhe do tė mbetet: Ruajtja, pėrtėritja dhe zhvillimi i identitetit, autoktonisė, homogjenitetit,historisė,kulturės traditave, ekonomisė dhe ekologjisė sė popullit punėtor, trim, fisnik e patriot tė Bregdetit.Detyra e parė e mė e rėndėsishme qė i vuri vetes Shoqata ishte ruajtja e identitetit tė Bregut me kthimin e pronės sė tij tė trashėguar, tė mbrujtur me djersė e gjak mbi shkėmb dhe tė mbrojtur po me gjak atė dhe gjithė vendin.
Tė nderuar motra dhe vėllezėr bregdetas, pjesėmarrės nė kėtė forum mbarėbregdetar dhe ju bij tė bregdetit kudo qė jeni brėnda e jashtė krahinės e vendit.
Vitin e kaluar, njė grup deputetėsh tė maxhorancės socialiste, miratoi ligjin 9235 pėr mos kthimin e pronės sė trashėguar,ligjėrimin e grabitjeve tė derisotme dhe garantimin e vazhdimit tė grabitjeve me anė tė ligjit 7501, qė pėrmban, pėr Bregdetin edhe me ligjin7665 pėr turizmin.
Ata duke shkelur Kushtetutėn,Konventėn Ndėrkombėtare mbi liritė dhe tė Drejtės Universale tė Njeriut, pėr pronėn, si dhe ēdo tė drejtė juridike, ekonomike,sociale, nėnshkruan:
E para, nxitjen e konflikteve sociale,midis vllazėrisė, bashkėfshatarėve,fshatrave fqinjė dhe midis bregdetasve autoktonė dhe besnikėve tė sjellė nga tė katėr anėt nga PS e PD,duke i vendosur mbi ato rrypa tė pakta toke,tė ngritura nė breza, me gjakė mbi gurė, se shteti, nė Bregdet nuk ka asnjė titull pronėsie (AQSH, Kadastra e para vitit 1944), me pėrjashtim tė atyre trojeve ku janė ndėrtuar vepra pėr interes publik qė dhe ato janė prona private e duhen kompensuar tė zotėt,trashėgimtarėt.
E dyta, Me mentalitetin e okupatorit, nėnshkruan vazhdimin e genocidit dhe shpėrbėrjes sė Bregdetit. Deri sot janė ngritur lagje e fshatra tė rinj, brėnda qyteteve e fshatrave ekzistues si: nė Sarandė mbi pronat e niviciotėve, fshatin Galem i ri, Baba Abaz etj., nė ShėnVasil, Lukovė, Piqerras e Borsh.Njė gjė e tillė ka ndodhur edhe nė Bregdetin e Sipėrm, ku nė forma ipuloze,duke shfrytėzuar mė shumė pronat e pėrbashkėta: musha, pyje, kullota, objekte ushtarake jashtė funksionit kanė shpurė: Nė Qeparo 28 familje,nė Himarė 210,nė Vuno 30,nė Dhėrmi 35. Kohėt e fundit me titullin Person i stimuluar ,shpikur nga Ministria e Turizmit nė favor tė mafies vertikale qė po bėn kėrdinė nė Bregdet.kanė planifikuar ngritjen e 17 fshatrave turistikė pa pyetur pronarėt duke dubluar fshatrat ekzistues qė vetėm me zhvillimin e infrastrukturės rajonale e tė ēdo fshati pėr reabilitimin e ambienteve familjare sipas kėrkesave tė kohės do tė zgjidhte shpejt e me leverdi zhvillimin e industrisė turistike nga tė zotėt bregdetas, pėr begatinė e tyre me ndikim tė madh edhe nė ekonominė e vendit. Ngritja e fshatit turistik nė Lumė-Bunec pa pyetur pronarėt legjitimė Piqerrasjotė e Sasanjotė nga tė liēensuarit deputeti i zonės dhe Kryetari i Komunės Lukovė nė fillim 70 ha dhe mė vonė mbi 120 ha dhe pa pėrfillur fare tė zotėt u bė parcelimi i tokės dhe fillimi i shitjes sė tyre, ky ėshtė njė nga rastet e shumta flagrant e klaneve qeveritare ndaj pronave nė Bregdet. Rasti tjetėr i kryetarit tė Qeverisė Socialiste vitin e kaluar, pėr ngritjen e fshatit turistik pa pyetur pronarėt legjitime Nivicjotė, nė luginėn e Kakomesė, dhe pėrdorimi i dhunės ndaj popullit tė pa mbrojtur nė tė drejtėn e tyre treguan se pėrpara interesave klanore qeverritare mund tė pėrdoret ēdo forcė e neodiktaturės qė po vendoset nė tė gjithė vėndin. Por, kėmbėngulja burrėrore e Nivicjotėve dhe solidariteti me ta i tė gjithė bregdetasve deri nė Dukat, kur mė 19 gusht nė betimin e nivicijotėve erdhėn dhe u betuan nė shėnjė solidariteti Palasjotė, Dhėrmėnjas, e Himarijotė e gjithė Bregdetasit. Zoti Qirjako Malo nga Dhėrmiu tha: Solidariteti i bregdetasve, ėshtė garanci pėr tė marrė pronat tona dhe dėshtojė plani i klaneve mafioze, njėheri do dalė nė dritė se para solidaritetit tė Nivicjotėve dhe tė gjithė bregasve nuk ka force tė nėnshtrojė Bregdetin, dhe do tė dėshtojė ēdo plan pėr nėnshtrimin e shpėrbėrje. Bregdetasit nė gjurmėt e tė parėve tė tyre do ti marrėn pronat me ēdo ēmim.
E treta, Miratimi i komisioneve dhe regjistrimi i pronave sipas ligjit 7501 e derivatėve tė tij, duke mohuar Kadastrėn, institucionin unikal nė botė qė pasqyron e mbron pronėn e palujtshme, ēduk identitetin jo vetėm tė pronave, por tė vetė bregdetasve, duke degmdisur njė pjesė kreshtave tė maleve me kompesimin, mashtrimin e pa skrupull tė qeverrisė dhe duke vendosur nė tokat e tyre bastionet e lakejve qė marrin nėn mbrojtje jo vetėm pronat e tyre tė grabitura por edhe ato qė kanė grabitur majat qeverritare e liderėt e partive.
Ku e gjejnė guximin kėta zotėrinj tė shpėrbėjnė demografinė e njė populli me rrėnjė mbi 30 mijė vjeēare? Po nuk ēfletuan historinė e paraardhėsve Kimerė, Kaonė, Pellazgė, Ilirė, Epiriotė etj. kėtė do tua bėjnė tė qartė pasardhėsit e tyre tė sotėm bregdetasit, vetėm tė mendohen mirė se, bregasit pėr pėrgjigjen do tiu referohen mėnēurisė dhe trimėrisė sė paraardhėsve tė tyre kundėr keqbėrsve tė hapur e tė maskuar ndaj Bregut.
Shoqata Bregdeti si njė detashment i organizuar ka marrė pjesė aktive nė kėrkesat, protestat deri edhe nė revoltat e popullit pėr tė drejtat pėr kthimin e pronave tė trashėguara.
Me organizimin e 6 Kuvėndeve 3 nė Himarė 1 nė Sarandė e 2 nė Tiranė me karakter mbarėbregdetar si dhe i Kuvėndeve tė ēdo fshati, ka sensibilizuar jo vetėm popullin e Bregdetit, por shumė krahina pėrmes shoqatave tė tyre si Tiranė, Durrės, Shkodėr, Elbasan, etj. tė cilat me shoqatėn Pronėsi me Drejtėsi qė udhėheq me mėndje e trimėri lėvizjen e pronarėve tė gjithė vėndit, nė mbrojtje tė pronės sė trashėguar, kanė qėnė e janė pėrkrah Bregdetit pėr zgjidhjen e pronėsisė.
Qėndrimi indifferent i qeverrive dhe partive kryesore ndaj problemit tė kthimit tė pronave tė Bregdetit e ka rritur tensionin dhe revoltat e pronarvėve.
· Mė 1996 niviciotėt u pėrfshinė nė njė revoltė tė fuqishme nė Prodan deri Sarandė kundėr pushtetarėve vendorė socialistė qė po grabisnin me qindra e mijėra troje tė tyre nė qytetin e Sarandės, aq sa i u desh Qeverrisė tė dėrgonte veē policisė e ushtrisė dhe elikopterė nga Tirana pėr tė gjakosur trimat niviciotė qė mbronin pronat e tyre.
· Po mė 1996 qeverria dėrgoi 15 furgona me policė nga Saranda pėr tė gjakosur trimat borshjotė e jotė prurėt e partive nga veriu tė cilėt prisnin plantacionin e lemonėve pėr tė ndėrtuar shtėpi nė Bregun e Lale tė pronarėve borshjotė.
· Mė 2003, mbi 160 trupa, me mjete tė blinduara, shtypėn me dhunė protestėn e fshatrave Palasė, Dhėrmi, Ilias, Vuno deri nė Himarė, qė mbronin tė drejtat e tyre pėr pronat qė u grabisnin qeverritarėt, deputetėt dhe klanet e tyre.
· Po mė 2003 vėndi i kapedanėve, Qeparoi, u pėrdhunua me arrestime e raprezalie se ndoqi komisionin e regjistrimit (tė mashtrimit) tė pronave tė tyre mbi bazėn e ligjit 7501 mbėshtetės i korrupsionit dhe grabitėsve tė pronave, por ata pėrsėri i ndaluan dhe, sivjet pronat i ndanė vetė sipas vendimit tė pushtetit vendor.
· Mė 2004 e 2005 qeverria Socialiste pa pikėn e turpit sulmoi me dokumente falco, nėpėrmjet shoqėrisė franceze Med Club tė rrėmbente pronat e nivicijotėve nė Gjirin e Kakomes pėr ngritjen e fshatit turistik. Trimat niviciotė qė gratė, fėmijėt, pleqtė e revoltuar u gjakosėn nga policia se u ngritėn kundėr hordhive tė njė shteti ndaj qytetarve tė tij bėnė qė shteti tė dėshtojė me turp. Niviciotėt me gjithė bregasit deri nė Dukat dhe me grupin e P.Republikane me nė krye z.Fatmir Mediu me interpelancė nė Parlament bėnė qė Kryeministri me klanet e tij socialiste tė dėshtojnė para drejtėsisė dhe niviciotėt tiumfuan. Kakomeja mbeti tek tė zotėt shekullorė. Nga uniteti i bregdetasve duhet tė trėmben tė gjithė se ay do tė dalė fitimtar se ka me vehte drjetėsine e trimėrinė.
REZUMĖ SINTEZE-KONKLUZIONE-VENDIME
- Nė subkoshiencėn e politikanėve, pushtetarėve e liderėve politikė, nė nivelet vertikale, nga qėndra nė bazė, ėshtė rrėnjosur ideja se, ashtu si mė parė, ēdo gjė nė ekonomi, pėrfshirė nė rradhė tė parė pronėn, duhet tė centralizohet nga shteti. Kjo ide, nė fillim, pėr ēėshtje taktike, tė regjimit tė ri tė asaj kohe, u sanksionua nė Kushtetutėn e 1946, kurse, mė vonė, nė Kushtetutėn e 1976, mė hapur nė nenin 18 pikėn 2 tė saj, ku mohohej prona private qė pėr sistemin e diktaturės komuniste, cilėsohej si demoni, qė pillte orė e ēast kapitalizimin, ndonėse, pas kthesės, mė 1990, ai do tė rikthehej pėrsėri nė vėndin tonė.
- Pėr plotėsimin e kėsaj platforme, pas kthesės, u vunė nė jetė direktivat shpresdhėnėse pėr rikthim tė Gorbaēovit nė Katovicė, dhe u konkretizua nė Kuvėndin Pluralist (qė edhe ky ishte zbatim i tyre) nė ligjin 7501, Pėr tokėn.
Ligji 7501, nė nenin 8 thotė: Personi fizik a juridik nuk gėzon pronėn e tij tė mėparshme, as si madhėsi as si kufi qė kishte para kolektivizimit (1946). Ēfarė tė thotė mė shumė pėr pronarėt nė tėrėsi dhe pėr pronarėt trashėgimtarė bregdetas nė veēanti? Pra, si tė shprehet mė mirė pėr plotėsimin e direktivės gorbaēoviane pėr shpresat e rikthimit tė socialkomunizmit ? Apo pėr plotėsimin e dėshirės sė udhėheqsve shtetrorė e partiakė qė ēdo gjė tė centralizohet nė duart e shtetit? Ligji 7501 gjatė14 vjetėve mbajti peng tėrė ekonominė e vėndit, kurse Bregdetin e ktheu nė shkretėtirė. Duke mos i kthyer pronėn e tij tė trashėguar, nė Bregdet, imponoi emigrimin masiv nė mbi 80% tė krahėve tė punės duke detyruar djemtė tanė tė enden rrugėve tė botės pėr bukėn e gojės, kurse perlėn e rrallė tė Rivirės Shqiptare dhe Mesdheut Verilindor, tė turizmit elitar ta grrabisnin e shfrytėzojnė pėr pasurimin e tyre mbrojtėsit fanatikė tė ideve tė sė kaluarės.
Ligji i ri 9235 qė u miratua me makinacione nga socialistėt, ėshtė bartės i atij 7501 pėr pronat. Pėrpjekjet pėr ta korigjuar me amendamente, janė njė mashtrim i ri i sofistikuar sepse, fillohet nga kompesimi e legalizimi e jo direkt nga kthimi i pronės tė trashėgimtarit legjitim bregdetas apo tė tė gjithė vėndit.
Pra, edhe ky ligj tregon se qeverritė e partitė nuk heqin dorė nga mentaliteti i sė kaluarės i cili, tregon nė rastin konkret, se qėllimi final i tyre, nuk ėshtė as ideologjia por gjetja e rrugėve tė pasurimit tė tyre vetiak dmth. ti mashtrojnė pronarėt me lugėn bosh (kompesimin) dhe vetė tė grrabisin pronat tona, siē kanė bėrė deri mė sot me ligje e paligje. Shoqata Bregdeti qė ka marrė pėr sipėr kėtė barrė tė rėndė por fisnike gjat kėtyre vjetėve, me pėrkrahjen e tė gjithė popullit tė Bregdetit ėshtė pėrpjekur me tė gjitha format demokratike tiu bėjė tė qartė udhėheqėsve tė shtetit dhe partive gjėndjen e krijuar nnga moskthimi i pronės nė Bregdet.
Pėr tė kėrkuar zgjidhjen e kthimit tė pornave trashėgimtarit bregdetas dhe ndalimin e kėsaj tragjedie qė po ndodh nė Bregdet nga tė prurėt e partive kryesore nga tė katėr anėt e vėndit tė vendosur mbi pronat tona me ligje e paligje, kemi bėrė takime me udhėheqės tė qeverrive, shtetit e partive kryesore si vijon:
- 1996 me ish Presidentin z.Berisha.
Keni tė drejtė se bėtė dhe ju si nė veri? - Neve: Himara e Dhėrmiu mori secili tė tij, por, nuk po gjejnė rehat, se qeverria u krijon pengesa me pronat e pėrbashkėta kurse pėr pronat vetiake ėshtė pėrdorur taktika e pėrēarjes dhe janė nxitur konfliktet sociale.
- Bregdetasit ta zgjidhin vetė, ne, do tiu ndihmojmė. Presim ndihmėn, kur?
Pėrfaqėsia: V.Llazari, Pr. Dr. Niko Pano, Pr. Dr. Aleks Vrana, Prof. Dr. Historjani Viron Koka.
- 2000, ish Kryetarin e Kuvėndit Gjinushi:
- Mirpo, po ata qė kanė marrė me ligj (7501) prona nė fshatrat tuaj?
- Neve: ato janė tonat dhe vetėm tonat. Tė prurėt dhe tė ardhurit tė venė nė pronat e tyre nė fshat (u largua tė bisedonte me tė tjerė na ofendoi, se skish rrugdalje. Ne u larguam)
Pėrfaqėsia: V.Llazari, Pr. Dr. Aleks Vrana, Pr. Arsen Jani, Ing.Thodhori Bollano, Ekon. Pirro Polo.
- 2001. Me pėrfaqėsuesin e Kryetarit tė Kuvėndit z. N.Dokle, nė takim me zv. Kryeministrin z. Gjinushi
- Neve: mbėshtetur nė Kushtetutėn e Konventės Ndėrkombėtare, Kuvėndi i ēdo fshati vendosi ti kthejė pronėn e tij ēdo trungu familjar sipas kadastrės sė para 1944. Kuvėndi krahinor ka vendosur i pari.
- z. Gjinushi: - Ka ligje si do vendosni ju?
- z. Vangjel: - Nuk dalim dot mbi popullin ai ka vendosur bazuar nė Kushtetutėn ti marrė pronat me ēdo ēmim.
- z. Gjinushi: - U...u!! Ēthotė Vangjeli kėshtu?
- z. Polo Ēokalli: - Tė gjithė jemi nė njė mendje me Vangjelin, se ay ėshtė vendim i popullit.
- z. Ilir Hajdini: - zėrin e Sovranit nuk e shkel dot njeri as juve si shtet.
- Thodhori Bollano: - Nuk bėhet ndryshe populli ka vendosur dhe do ta kthejė pronėn e tij tė zotit.
Pas njė pushimi tė shkurtėr:
- Zoti Gjinushi:
Atėherė edhe qeverria dakort ėshtė qė tė veprohet nė Bregdet sipas vendimit qė prona ti kthehet ēdo trungu familjar siē i ka patur para 1944, tė ardhurit pas 1990 do ti kompesojė shteti nga Vlora nė Velipojė.
Neve: njė pjesė, duke gėzuar e duke dyshuar Pjesa tjetėr: dinakėri pėr rrugdalje
Pas dy muajve nė Vlorė
- Nė Kėshillin e Qarkut, dikush tha:
. mirė, mirė edhe ata (neve) kanė tė drejtė z.Gjinushi po, por ju zbatoni ligjin (7501),l ėreni ēthonė bregdetasit:
Neve: papėrgjegjėsi, paturpsi.
2003 Kėrkesa pėr takim me ish Kryeministrin Nano
- nė letrėn analitike dėrguar z. Nano, kish vėnė shėnim: ata kanė tė drejtė takimin e la ta bėnim me zėvėndėsin e tij, ne nuk pranuam.
2004 Takim i pa planifikuar nė njė nga banketet nė Hotel Tirana me Kryeministrin Nano:
- V.Llazari: zoti Kryeministėr me bregdetasit do ta kini keq punėn, po nuk u kthyet pronat.
- Kryeministri: - Pronat do tiu kthehen njė pėr njė bregdetasve, ja po bėhet ligji.
Neve: Pėrgjigje pėr tė kaluar radhėn, por ka njė tė vėrtetė: nuk pėrballen dot me tė vėrtetėn, se hajduti ėshtė dredhak e frikacak. Kakomeja e vėrtetoi realitetin shtetėror.
2003. Nė mbledhje te Presidenti i Republikės z. Alfred Moisiu me pėrfaqėsues tė Partive tė majta e tė djathta:
- V.Llazari: Vrejtjet pėr ligjin, u janė dėrguar edhe nga Shoqata Bregdeti, por, unė do flas veēanėrisht pėr pronat nė Bregdet.
- Mė 2002 ju bėtė vizitėn e parė kur hipėt nė fronin e Presidentit edhe jeni Presidenti i parė qė folėt me popullin e Bregdetit. U mahnitėt nga bukuritė e ralla tė natyrės dhe nga bashkėveprimi i bregasve me natyrėn pėr tė krijuar kėtė perlė tė bukurisė shqiptare, por njėheri shprehėt indinjatėn kur patė katastrofėn e bėrė gjat kėsaj dekade dhe thatė: Ky krim nuk mund tė korigjohet pa vajtur prona tek i zoti.
Kemi pritur, po presim me besim tė patundur te gjykimi i plotė dhe te fisnikėria e trashėguar e burrit tė parė tė shtetit qė tė thyhet muri sinik qė ju rethon, i utopisė socialiste dhe oreksit tė pafund pėr gllabėrim tė mafjes qeverritare qė po livadhis sot nė Bregdet.
Pėrpjekjet e Shoqatės, krahas atyre me qeverritė, partitė dhe institucionet shtetėrore brėnda vėndit, takime, komunikime ka bėrė edhe me forume e personalitete tė politikės ndėrkombėtare me shtetet anėtare tė BE dhe me personalitete tė SHBA qė ndodhen nė vėndin tonė ose nė shtetet e tyre.
Gjithashtu, marrėdhėnie e komunikime kemi patur me Shoqatat Omologe tė Bregdetit nė Greqi e Amerikė ku bregdetasit, tė informuar me letra e dokumenta mbi gjėndjen e pronėsisė, kanė organizuar konferenca mitingje e protesta pranė ambasadave e institucioneve pėr ndėrhyrjet e Qeverrisė pėr ngritjen e fshatit tė ri mbi pronat legjitime tė fshatarve tė Nivicės nė luginėn e Kakomesė etj.
Shqiptar amerikanėt bregdetas nga shumė shtete tė SHBA u mblodhėn nė qytetin Anapolis tė Marilandės dhe protestuan kundėr Qeverrisė Shqiptare pėr mos kthimin e pronės sė tyre bregdetasve dhe grrabitjen e saj.
Nė konventėn e vitit 1949 nėnshkruar midis Shqipėrisė dhe SHBA thuhet qartė se SHBA mbron tė drejtat e qytetarėve tė saj kudo nė botė, pra dhe nė Shqipėri. Zoti Thoma Duni nga Dhėrmiu mbėshteti pėrpjekjet e shoqatės Bregdeti pėr kthimin e pronės duke e bėrė ēėshtje deri nė organnet mė tė larta tė SHBA dhe BE e nė Gjyqin e Strasburgut. Nga shoqata e bregasve nė Anapolis u dėrguan njė peticion qeverisė, Kongresit Amerikan dhe Presidentit Bush njė peticion me shqetėsimet pėr grabitjen e pronave nė Bregdet nga qeverritarėt shqiptarė.
Shoqata ka mbajtur lidhje dhe ka dėrguar kėrkesa e protesta qeverrisė Amerikane nėpėrmjet Ambasadės Amerikane dhe USAID-it. Zoti Andrew Natsios, qė parvjet vizitoi dhe u informua nga fshatrat e Bregur, pėrfshirė dhe Qeparoin - fshatin e ish-Drejtorit tė CIA-s, zotin Xhorxh Teneti. Ai tha se i bėri pėrshtypje qė ky vėnd i bukur nuk mbėshtetet nga qeverria qė pronarėt tė organizojnė turizmin nė dobi tė zhvillimit tė krahinės dhe tė gjithė vėndit.
Lidhje Shoqata ka mbajtur me kėshillin e BE, personalisht me ish presidentin e Kėshillit tė BE zotin Romano Prodi, i cili nė pėrgjigjen dt. 30 tetor 2003 midis tė tjerave shkruan: afrimi i Shqipėrisė me BE do tė bėhet i mundur nė se tė drejtat themelore tė popullit shqiptar, siē ėshtė prona, do tė jenė tė garantuara.
Gjithashtu me Ambasadorin Amerikan nė Tiranė, kemi patur lidhje dhe na ka pėrkrahur. Pėr tu pėrmėndur ėshtė vlerėsimi i lartė qė i ka bėrė problemit Ambasadori i BE nė Tiranė, zoti Salzman, i cili na ka pritur edhe nė takim tė veēantė, gjithashtu takime kemi patur edhe me OSBE-nė, por ish Ambasadori i saj zoti Liponen u vu nė dispozicion tė Qeverrisė Socialiste pėr hartimin e ligjit pėr pronat. Zoti Liponen, duke mos njohur realitetin shqiptar dhe konceptet ideologjike tė qeverritarėve ndikoi pėr keq nė hartimin e ligjit pėr pronat duke lėnė ligin 7501 nė pėrmbajtje tė ligjit tė ri 9235 tė vitit tė kaluar dhe, jo vetėm kaq, por, ndonse i qartėsuar nga ana jonė pėr ligjin 7501, pėrsėri, mė 22 Maj nė gazetėn Dita tė vitit tė kaluar bėri njė deklaratė nė favor tė ligjit komunist 7501, duke cilėsuar si tė kohės, pra i dobishėm pėr tu mbajtur nė kundėrshtim me pėrgjigjen e Presidentit tė BE zotit Romano Prodi.
Takime tė frytshme kemi patur me Ambasadorin francez dhe ambasadorė dhe personalitete tė larta tė forumeve tė politikės europiane, njėri prej tė cilėve na tha: ju dėgjova me vėmėndje. E drejta pėr pronėn ėshtė absolute. Unė marr pėrsipėr: 1. Ta ngre me tė madhe nė qeverrinė tuaj, 2. ta bėj prezent nė Kėshillin e Europės, por e 3-ta u takon juve, ti merrni vetė pronat tuaja sipas kushtetutės dhe tė drejtės ndėrkombėtare se, kėta nuk u a japin. Ētė thoshte mė tepėr?
Nė emėr tė Kuvėndit Mbarėbregddetar tė Himarės dhe tė Kryesisė sė Shoqatės AK Bregdeti i kėrkoj komisiont Organizator qė nga Konferenca, krahas tė tjerave tė dalė mė vehte njė memorandum pėr zgjidhjen e problemit tė pronėsisė nė trevėn e Bregdetit Jon Vlorė-Sarandė, drejtuar Kuvėndit, Presidentit dhe Qeverrisė Demokratike si vijon:
Duke marrė parasysh shkeljet e bėra me ligj e paligj, nė Trevėn e Bregdetit tė Jonit, gjat 14 viteve tė tranzicionit, nė drejtim tė grabitjeve, duke mohuar tituj e pronėsisė private, mbėshtetur nė nenet: 4/3, 17, 41, 116, 181/2 tė Kushtetutės, nė Vendimin Unifikuar tė Gjykatės sė Lartė Nr. 24 dt. 13.03.2002, nė Kodin e Proēedurės Administrative, nė kodin Civil, nė nenin 1 tė Protokollit 1 tė Konventės Evropiane tė tė Drejtave tė Njėriut, si dhe nė dokumentat refuzuse mbi problemin tė BE she Senatit tė SHBA, brėnda trmujorit tė parė tė vitit 2006 tė rivendoset ligjėrisht e drejta e titullit tė pronėsisė nė trevėn Turistike tė Bregdetit Jon, Vlorė-Sarandė si vijon:
1.Shteti, si detyrim kushtetues, brėnda tremujorit tė parė 2006, tė veprojė nė zonėn kodrinomalore bregdetare, pa tokė tė mirfilltė bujqėsore, por me rrypa toke nė formė trualli, destinuar pėr zhvillimin e turizmit, pėr rivendosjen e tė drejtės sė titullit tė pronėsisė dhe kthimin fizik me ligj tė saj ēdo pronari sipas kadastrės tė para vitit 1944.
2.Kryepleqėsitė e ēdo fshati nė bashkėpunim me Kėshillet e Bashkisė Himarė dhe Komunės Lukovė tė ndjekin nismėn e Fshatrave Palasė e Qeparo qė, mbėshtetur nė vendimin e Pushtetit Vendor Krahinor pėrkatėsisht Kėshillit tė Bashkisė Himarė dhe Komunės Lukovė tė grumbullojnė nėpėrmjet njė komisioni tė posaēėm tė gjitha tapitė e pronave tė para vitit 1944 dhe pasi tė nėnshkruhen nga Bashkia e Himarės dhe Komuna e Lukovės nė bashkėpunim me zyrat e kadastrės dhe ipotekave ti kthejė ēdo trngu familjar pronat e tij sipas kadastrės tė para vitit 1944.
3. Komiteti Shtetėror i Kthimit dhe Kompesimit tė Pronave dhe Komisionet e Qarkut Vlorė-Sarandė tėurdhėrohen qė si detyrim shtetėror tė fillojnė punėn pėr kthimin mė parė e pastaj kompesimin e pronave nė ēdo familje e fshat tė juridiksionit tė tyre Brenda tremujorit tė parė tė 2006.
4. Nė zonėn Vlorė-Sarandė, tė shpallen nga Kėshilli i Qarkut Vlorė dhe Kėshillat e rretheve Vlorė-Sarandė, tė pavlefshėme, tė gjitha aktet me tė cilat drejtuesit e Institucioneve shtetėrore, pas vitit 1991, e kanė transferuar pronėn e subjekteve tė shpronėsuar nė persona tė tretė.
5. Tė urdhėrohet Policia Ndėrtimore tė zbatojė ligjin me tė gjitha ndėrtimet e paligjshme tė pesonave tė tretė nė zonėn e mbrojtur turistike.
6. Pronarve trashėgimtarė legjitimė tu kthehet plotėsisht prona dhe e drejta e parablerjes tė objekteve tė ngritura mbi tokat e tyre dhe tė privatizuara nė mėnyrė korruptive nga AKP sipas interesave klanore.
7. Pas pėrfundimit tė kthimit tė pronave tė fillojė kompesimi tė cilit ti paraprijė bėrja e hartave pėr tokat e lira dhe pėr ēmimet.
8. Nė zonėn turistike Vlorė-Sarandė kompesimi tė parashikohet vetėm pėr pronat qė vazhdojnė tė shfrytėzohen pėr nevoja publike, si dhe pėr ato prona qė nga viti 1944 deri 1991 janė tjetėrsuar pėr godina banimi (nuk pėrbėjnė problem se janė pak)
9. Ēdėmtimi apo kompesimi i personave tė tretė qė kėto 14 vjet i kanė pėrfituar e shfrytėzuar padrejtėsisht pronat tona tė bėhet nga shteti duke llogaritur nga fitimi i munguar edhe pjesėn qė i takon pronarit trashėgimtar legjitim.
Zgjidhja e kėtij detyrimi kushtetues nga ana e shtetit pa faturė financiare, eksese e konflikte sociale do tė ndikojė nė mire kuptimin dhe forcimin e unitetit tė dobėsuar deri sot, midis shtetit dhe popullit punėtor, tė kulturuar, trim e patriot tė Bregdetit.
Ju faleminderit qė patėt mirėsinė tė mė dėgjoni. Ky nder i bėhet popullit tė lavdishėm tė Himarės dhe Bregdetit.
PĖRSHENDETJE NGA KRYEPLEQĖSIA E FSHATIT PALASĖ, DHĖRMI DHE GJILEK.
nga Qirjako MALO
Te nderuar bashkefshatare te bregdetit,
Te nderuar zoterij te ftuar qe na keni nderuar me pjesemarjen tuaj ne konferenece.
Falenderojme organizatoret e kesaj Konference ne emer te popullates se fshatrave Palas, Dhermi e Gjilek.
Siē thanė edhe parafolėsit e shumte ne jemi krenar, qe jemi Bregas, jemi krenare qe intelektualet Himarjot vazhdojne traditat patriotike te paraardhesve tane sic kendohet nga populli te penes e te dyfekut, aman trima kapedane.
Historia mijeravjecare e qyteteve e fshatrave, keshtjellave e taracave shumkateshe, te mbjella me ullinj, qitro ,portokallet si dhe pyjeve te mrekullueshme tregon per kulturen e ketij populli. Parė nė kėtė dritė,ne qofte se te paret tane nuk ju neneshtruan asnje pushtuesi, detyra jone dhe e brezave qe vijne eshte ta ruajme ate qe ndertuan ata.
Detyra jone si dhe brezave qe vijne te ngrene nivelin kulturor, ekonomik. Kjo do te vije atėhere kur ne do te mendojme e do punojme e te behemi nisma per tere Shqiperine per te shkuar drejt Evropes.
Mendimi jone eshte se deri me sot edhe pse kane kaluar 14 vjet demokraci ndihmat e premtuara nga qeverite kane qene te pakta. Jane bere premtime per studime e zhvillimin turistik po si duket ndonje qellim i mbrapsh nuk ka lene te behet. Jane bere studime per infrastrukture, berje e zgjerim portesh po perseri kane mbetur ne leter. Nga ne jane bere me forcat tona projekte e preventiva per ujin e rruget e brendeshme, te cilat jane derguar ne instancat perkatėe por fatkeqesisht ato kane mbetur neper sirtare. Asnje inters ose nxitje nuk eshte bere per tu rikthyer tek tradita e mrekullueshme per mbjelljen e shumellojshmerise se pemeve frutre te cilat u degraduan ne vitet e demokracise. Zgjerimi i gjelberimit me pemet dekorative te zones jo vetem qe nuk eshte bere,bile fatkeqesisht ndosh e kunderta. Priten per dru zjarri e digjen masivisht. Pritet ulliri nga persona te huaj (mbase nuk u dhimbsen dhe smert asnje mase nga organet e specializuara te pyjores e te rendit.
Po keshtu te nderuar zonja e zoterinj verejme me shqetesim fenomene
qe nuk verehen ne asnje vend te botes. Si ka mundesi qe ish qeveria ne vitin 2001 nxjer VKM Nr. 111 date 8.3. i fal firmes Kamberi 20000 m2 edhe pse kjo e fundit ka falimentuar 4 vjet me pare ( Ne vitin 1997 )
Me e keqja eshte se kjo tok hipotekohet.shitet me cmime qesharake personave te huaj te cilet dihet se kush fshihet pas tyre. Ējanė keto ligje kur 3 ose 4 persona zaptojne 400 ha toke (duke fituar pronesi me gjyqe, me deshmitare te rem dhe lihen te lire edhe pse jane denoncuar ne Qark, prefekture, neper ministri e instanca te tjera me te larta). Justifikimet jane: :Nuk ēelen gjyqe mbasi kane kaluar mbi 1 vit dmth ke kaluar nga nje vit dhe hajduti e grabitesit e pronave duhet te gezojne pronen e krijuar me shumė mund nga te paret tane. Gjykoni se ēfarė mbėshtetje gėzojnė grabitėsit e tokes ndėrkohė qė kėto shkelje materiale keto te konstatuar edhe nga kontrolli i Shtetit.
Ne fshatrat e bregdetit nuk ka asnje familje mbi 7 ha tokė bujqėsore dhe mbi 15 15 ha kullot prandaj eshte dhe shum e dhimbeshme. Nuk behet regjistrimi gje qe ndalon dhe zhvillimin e zones, si nga investitoret e huaj e ata vendas.
Mendimi jone eshte se mundesit jane per zhvillimin e turizmit familjar mbasi kjo shton interesin e popullit, kjo do te rrite mireqenjen e shumices se popullates se bregdetit. Kjo do te beje shtimin popullates se zones, kthimin e inteligjences nga emigracioni shton
Punesimin dhe ben qe te lidhemi me tok e me detin me tere shqiperine e me shtetet e tjera.
Nga kjo Konference i lutemi qeverise te shpejtoje amendamentet e ligjeve qe prona te veje tek pronari. Kjo tokėeshte e destinuar per ndertime e si e tille te trajtohet si troje. Kerkojme nga Qeveria zbatimin e ligjeve te shtetit Shqiptar te ndertohen godina 2 e 3 kateshe dhe jo gratacele 10 kateshe.
Ėshtė fakt se nė ish- kampin e punetoreve jane mbi 40 godina si hotele, restorante etj, dhe ato i kane mare te huajt nga Tirana e Vlora e fshatra te tjera.
Keto jane dhene nga Sindikatat e konfederate Shqiptare tek te afermit e tyre. Nga 40 godina vetem 2 jane dhene tek Dherminjasit. Vazhdojne te mbahen nga keta persona edhe godina te cilat u jane kthyer pronareve te ligjshem. Kemi verejtje per gjykatat.(qe zvarisin gjyqet pa mbarim ) nga permbarimi e rendi. Gjykoni zoterinj qe pronari ka mbi 5 vjet qe i eshte kthyer prona dhe e mbajne perforce te tjeret.
Kerkojme nga Komiteti Shteteror i mbrojtjes pronave ndihme efektive mbasi demtimet pa kriter po degjenerojne edhe kulturen e ullirit e cila esht i vetmi mjet jetese per banoret.
Edhe nje here ju falenderojmė dhe i premtojme kesaj konference si dhe te tjerave qe do ta pasojne se do te punojme per zbatimin e gjithe vendimeve qe do meren.
PĖRSHĖNDETJET
A. Pershėndetje nga z. Evriadhi GORO
Tė nderuar zotėrinjė tė Shoqatės sė Intelektualėve tė Pavarur tė Himarės,
Mė vjen shumė keq qė nuk kam mundėsi tė vij nė atė Mbledhje. Vonesa nė marrjen e njoftimit dhe problemet shėndetėsore familjare e bėjnė tė pamundur pjesėmarrjen time.
Iniciativa juaj ėshtė e lavdėrushme. Ka ardhur koha, madje mund tė them se ėshtė vonuar shumė, qė tė mirremi serjozisht me fatet e krahinės sonė. Intelektualėt kanė pėrgjegjėsinė kryesore pėr mbarėsinė e vendit.
Historia e saj ėshtė aq e ndritur, sa dhe e dhimbshme. Malet dhe shkėmbinjėt tanė kanė ngjyrėn gri, ngyrėn e plumbit tė derdhur nė ta. Dheu ėshtė i kuqėrremė se nuk janė tharė akoma pellgjet e gjakut tė tė parėve tanė. Askush nė Shqipėri nuk ka bėrė aq sakrifica nė emėr tė Lirisė. Gjithė Evropa e kulturuar i njihte dhe i njeh mirė epopetė shekullore tė tė parėve tanė pėr tė mbrojtur lirinė jo vetėm tė trojeve tona, por edhe Evropėn nga barbarėt e Anadollit.
Ėshtė pėr tė ardhur keq, qė nė ditėt tona, po bėhet njė propagandė e ēfrenuar pėr tė shtrėmbėruar tė vėrtetėn. Fshihet historia mijra vjeēare e krahinės dhe pėrqėndrohen nė dy-tre shekujt e fundit, me dokumenta bastarde, tė gjetura kush e di se nė cilat mendje dhe nėshkrimete kohėve tė fundit tėhistorianėve pėr mend tė dalė nga rradhėt tona. Turqit, nė 500 vjetėt e pushtimit, nuk guxuan tė prekin trojet tona. Sot, ata qė thonė se janė tė njė gjaku me ne, na grabisin tokėn e mbrujtur me kocka dhe gjak nė emėr tė demokracisė, e cila nuk ka tipare tė tjera, veē atyreve tė trashėguara nga diktatura.
Detyrė e tė gjithė neve ėshtė tė mbrojmė ato qė kanė lėnė tė parėt tanė, -tokėn, tė drejtėn, gjuhėn dhe folklorin tonė, aq tė veēantė.
Ne kurrė nuk kemi kundėrshtuar qėnien tonė si qytetarė shqiptarė dhe kurrė nuk kemi shtruar kėrkesa absurde, me tė cilat duan tė na ngarkojnėhistorjanėte mbirė anembanė vendit si kėrpudhat nė stinat e lagta. Ata nuk kanė as dėshirėn as aftėsinė pėr tė kėrkuar. Metodat marksiste tė shkruarjes sė Historisė, siē duket, kanė rrėnjė tė thella nė Shqipėri dhe do tė duhen dekada tė tėra pėr ta ndryshuar.
Intelektualėt e Bregut duhet tė jenė tė bashkuar nė mendim e nė veprim, sepse kėshtu do tė jenė nė gjėndje tė bėjnė tė njohur tė vėrtetėn nė tėrė Shqipėrinė, se bota, me gjithė se hesht, e njeh shumė mirė atė.
Njė misjonar katolik, shkruan pėr Himarjotėt e vitit 1427: Ata jetojnė duke ngrėnė bukė, ujė e kripė dhe, ata qė nuk e kanė kėtė mundėsi, pėr ditė tė tėra hanė lakra tė egra tė ziera, pa gjė brenda. Kėtė mėnyrė jetese nuk pranojnė ta ndryshojnė duke sakrifikuar lirinė. Pėr asnjė popull tjetėr Ballkanas nuk janė shkruar fjalė tė tilla. Kur themi Himarjotėt nuk kemi parasysh ngushtėsinė gjeografike, por gjerėsinė e tėrė krahinės.
Kėtė le ta kemi parasysh dhe ne nė tė ardhmen. Ta studjojmė historinė tonė dhe ta popullarizojmė Mė vjen keq qė edhe botimi nga institucjoni mė serjoz e mė kompetent i vendit, -Akademia e Shkencave, i librit Himara nė Shekuj pėrmban aq pa saktėsira pėr njė trevė tė gjėrė, dikur me 52 fshatra dhe autonome gjatė gjithė sundimit Turk. Bismarku e njihte Himarėn dhe luftėn e saj kundėr barbarėve Turq para se tė dalė nė skenė emri i Shqipėrisė.
Shpresoj se ju do tė diskutoni me serjozitet pėr problemet e shumėllojshme tė krahinės mė nė zė e mė tė nderuar tė vendit. E kaluara dhe e tashmja nuk bien ndesh me historinė tjetėr tė Shqipėrisė dhe, pavarėsisht nga botimet pa vlerė shkencore, nuk minimizojnė pėrpjekjet shekullore pėr ekzistencė dhe demokraci tė vėrtetė, e cila pėr fat tė keq, gjėndet akoma nė djep. Le tė ndihmojmė, me objektivitet e sinqeritet, qė ajo tė ngrihet mė kėmbė dhe tė eci pėrkrah vendeve tė tjera Evropiane, pa paragjykime, pa mėrira dhe pa diskriminime.
Uroj punė tė mbarė e tė frutshme.
Pėrshėndetje,
B. PERSHENDETJE NĖ EMĖR TĖ INTELEKTUA-LĖVE TĖ QEPAROIT
Dr Margarit Gjoka, Instituti i Fizikes se Materialeve Demokritos, Athine
Tė dashur himarjotė, ndonse nuk jam i pranishėm nė kėtė kuvend tė madh mbarėhimarjot, me mendje dhe shpirt jam pranė jush. Himara jonė e lashtė, me historinė e saj tė mahnitėshme duhet te bėhet dhe Himara jonė e re e progresit dhe e dijes. Prespektiva e saj lidhet nė rradhė tė parė me turizmin. Vitet e pas-monizmit janė zhvillime plot vrull, por edhe spontanitet ku dora e shtetit eshte krejt e papranishme po te perjashtojme planin rregullues te Spilese. Spontaniteti, me mungesen e nje shteti ligjor ka krijuar e po krijon nje kaos, probleme dhe konflikte, sidomos nė fushen e ndėrtimit.
Por egzistojnė dy probleme themelore qė e mbajnė peng zhvillimin e krahinės sonė
Sė pari, kaosi nė dhėnien e titujve tė pronėsisė mbi tokėn. Duke dashur tė flas me shumė pėr Qeparoin do tė thoshja se kėtu kemi shėmbullin klasik nė rang Republike ku ndarja e tokės bujqėsore nėn maskėn e ligjit 7501 ėshtė realizuar me njė mėnyrė krejt arbitrare ku gjen persona qė kanė marrė nga 10 000 metra katrore pėr frymė dhe tė tjerė qė kanė nga mė pak se 1000 metra katrore pėr frymė. Vetėm abrogimi i kėtij ligji dhe ndarja e titujve tė pronėsisė sipas trashėgimisė i jep rrugėzgjidhje zhvillimit tė ardhshėm tė krahinės dhe le zbuluar pushtetarėt qė kanė vėnė dorė nė kėte mall. Dhe kjo ėshtė krejt e mundėshme pa asnjė lloj problemi social sepse 95 % e familjeve tė Qeparoit janė nė emigracion. Biles mund tė themi se njė nga shkaqet e njė emigracioni tė tillė qė nė dhjetor tė 90 dhe i nxitur sipas njė plani tė studjuar nga forca tė caktuara, ėshtė mospasja e pronės.
Qeparotėsit dhe Himarjotėt nė tėrėsi emigracionin e kanė njohur herėt por asnjėherė nuk e kanė braktisur tokėn, aq mė teper tani qė vlera e saj ėshtė shumė mė e madhe se nė kohė tė mėparėshme. Duke mos e pasur tokėn e vet, asnjė zoterues sipas ligjit 7501 nuk ka bėrė ndonjė investim pėr 15 vjet rresht, kanalet kulluese egzistuese janė mbyllur krejt, nuk ėshtė mbjellur asnjė rrėnjė portokalle, pėrkundrazi gjithė ajo pasuri e madhe qė ishte krijuar, nė pak vite u rrėnua, nuk ėshtė mbjellė asnjė rrėnjė ulli, pėrkundrazi qindra rrėnjė ullinj janė prerė. I vetmi aktivitet ėshtė mbledhja e ullinjve tė cilėt prodhojnė nga natyra pa shėrbime dhe vilen kur rrezja e vajit nuk ka arritur maksimumin e saj. Shto kėtu dhe vlerėsimin arbitrar tė rrezes sė vajit nga fabrikantėt, rezultati ėshtė mjaf negativ pėr ata qė kultivojnė ullinj.
Masakra e dytė nė Qeparo lidhet me kaosin e shitjes sė trojeve pėr ndėrtime nga kryepleqte e fshatit tė cilėt e kanė konsideruar hapėsiren jetike ku qeparotėsit kane jetuar nė shekuj si njė pronė tė tyre. Si rezultat kjo ka favorizuar ndėrtimin e shtėpive nga familje tė ardhura nga zonat e Labėrisė dhe njė familje ashtu si nė njė reaksion zinxhir sjell gjithe fisin e vet. Edhe para 1939 banorėt e zonave tė tjera kanė dėshėruar tė dalin nė zonat afėr detit por kjo ka qenė e pamundur sepse prona e qeparotesve qofte ajo private qofte ajo kolektive e fshatit nuk mund ti jepej askujt. Kurse pėr tė punuar janė tė mirėpritur.
Prandaj duhet ti jepet fund kėtij kaosi, njėherė e pėrgjithmonė. Pėr kėtė duhen krijuar mekanizma qė e pengojne cilindo kryeplak qė tė shese troje sikur shet balēenė e vet. Gjithashtu asnjeherė kryepleqtė nuk kanė pėrfaqėsuar interesat e Qeparoit. Zgjedhja e tyre ėshtė realizuar nė mėnyrė aspak demokratike nė data qė qeparotesit nuk janė aty. Mekanizmi pėr tė votuar tė gjithė Qeparotesit ėshtė i mundshėm. Ēdo familje edhe nė emigracion mundet lehtazi tė votojė pėr kandidatin qė dėshėron, sepse njerėz tė ndershėm Qeparoi ka patur gjthmonė.
Njė problem i madh lidhet dhe me ndotjen e mjedisit. Secili i hedh mbeturinat dhe amballazhet ku tė munde. Dhe ndotjen mė tė madhe e sjellin ata tė cilėt kanė klube e dyqane. Po tė shohėsh mbrapa godinave tė tyre shishet dhe pisllėqet skanė tė sosur. Duhet ti jepet njeherė e mirė fund kėtij pisllėku. Duhet qė nė ēdo rrugė tė ketė kazanė dhe sistem pastrimi, ne qeparotesit jemi gati tė pagujmė pėr tė realizuar kėtė pastrim, por i takon bashkisė tė kordinojė veprimet pėr realizimin e pastrimit tė fshatit. Ndonse paguajme taksė pastrimi nė Qeparo na thonė se kjo taksė ėshtė per qytetin e Himarės. Gjate nje takimi me kryetarin e bashkise qe pati me intelektuale ne gusht te 2005, z. Bollano tha se kryeplaku i Qeparoit nuk vjen ne mbledhjet e kshillit bashkiak dhe nuk bashkepunon per te miren e Qeparoit. Si rezultat gjate veres qė shkoi pislleku mbreteronte, nuk kishte asnje llambe ndricimi naten me perjashtim te rruges nga Qendra, Lemenjėra gjer tek nje disko shurdhuese qe prej tre vjetesh po krijon probleme ne Qeparo. Ka ardhur koha qe gangstereve qe zhurmojne Qeparoin tju ndalet dora. Disa pak turiste te huaj qe erdhen ne Qeparo ngelen te pataksur me kete lloj lehtesie me te cilen i prishet qetesia miletit. Cdo lloj aktiviteti, qofte disko apo klube nate duhet te jete brenda rregullave te caktuara.
Nje shembull i paprecedent eshte dhe ndertimi i godinave shumekateshe nga firma ndertimi qe mendojne vetem per fitime duke penguar shesh here edhe rruget nacionale. E inkurajojme kryetarin e bashkise z. Bollano qe po qendron i paepur ndaj ketyre bisnemeneve regresiste dhe ftoj te gjithe ta mbeshtesim ate ne luften kunder gangsterizmit urbanistik. Ndalimi i ndėrtimeve jashtė kritereve urbanistike nėe vende publike dhe prishja e atyre qe janė ndertuar duhet tė mos kete natyre klienteliste dhe partiake. Eshte per tu habitur qe ndėrkohė qė skrapi prish nje klub njekatesh prane spitalit te vjeter ngjitur me te vazhdon tė ngrihet njė hotel shumėkatesh pa ju prishur terezia. Himara nuk eshte as e demokrateve e as e socialistėve, por e himarjotėve dhe turpe te tilla nuk duhet tė lejohen.
Pra kushtet fillestare per nje progres te zonės sė Himares jane: duhet ti kthehet prona te zotit dhe ēdo fshati pronėn kolektive tė paprekėshme duke evituar fenomene si ato te brigandizmit shteteror ne Kakome, duhet duhet ti kthejmė Himarės hijeshinė urbanistike, duhet ti kthejmė Himarės pastėrtinė dhe qetesinė. Dhe mandej sė toku tė luftojmė qė shteti tė vėrė dorė nė infrastrukturė. Vetėm kėshtu turizmi do tė shtohet dhe sjellė tė ardhura tė mėdha pėr zonėn tonė.
Dr Margarit Gjoka
Instiuti i Fizikes se Materialeve
Demokritos
Athine, 13.12.2005
C. PERSHENDETIE nga KOMUNITETI HIMARIOT Washington DC. USA
Konferences Pan Himariote, 16 Dhjetor 2005 Tirane
Te nderuar zonja dhe zoterinj,
Te nderuar pjesemares dhe te ftuar.
Komuniteti Himarjot i Amerikes, i perbere nga fshaterat sipas vend-ndodhjes gjeografike, Palase, Dhermi, Vuno, Himare, Qeparo, Kudhes, Pilur e te tjere ne vazhdim te Bregut te Jonit, i drejton kesaj Konference pershendetjet me te ngrohta, me miqesore, solidarizuese dhe vellazerore ne mbarevajtien e punimeve te ketij kuvendi, per celien e prespektivave te reja per zonen tone, qe ka mare persiper te beje ky tubim, duke nenevizuar te kaluaren e lavdishme dhe te cmuar te tradites himarjote ne te gjithe gamen e jetes se banorit himarjot sic lexojme ne programin e saj te publikuar dite me pare.
Ky Komunitet shume i lashte ne Kontinentin Amerikan i ka rrenjet nga dhjetera, qindra e mijera emigrante himarjote, duke nisur nga Llavrio e Greqise, qysh ne fillimet e viteve 1800, ku lane historine, vulen, kontributin po edhe ndihmen modeste ne investime qe duken edhe sot ne ate vend, te udhehequr nga organizata e tyre AKROKERUNET, e me pas ne France, Belgjike, Australi, Argjentine, Amerike e kudo ne bote te shperndare si zogjte ne tramundane thote poeti popullor i atij vendi Nase Beni.
Ata punuan e jetuan dhe sollen me vehte ne krahine nga vendet ku ishin, ate cka ishte e perparuar ne ate kohe, menyren e jeteses se kulturuar, dijen dhe dashurine per te miren, per te rene, per ate qe e bente jeten e njeriut me te bukur e me te vyer.
Po. ata sollen edhe tekniken e asaj kohe, Bollanajt ne Himare, Andonajt ne Vuno e te tjere ne fshatera i vadisnin bahcet e tyre ne ate kohe te fillimit kapitalist modern, me sistemin e kovave agregat. Litervite e shumta ne Qeparo, Vuno, Himare, Piqeras e gjetke nga primitiviteti kaluan ne me te perparuara me teknike te kohes, ne system ingranazhi dhe presa mekanike e me von hidraulike, per te ritur prodhimin dhe cilesine.
Sjellja e fidanave te agrumeve e ullinjve qe nga Izraeli, Greqia, Italia, Franca dhe exportiimi i prodhimeve te tyre ne drejtim te ketyre vendeve deri edhe ne Polonine e larget e riti shume ate qe do te thoshim sot standart te jeteses se asaj kohe.
Himarjoti tashme kishe formuar nje fizionomi te qarte te nje bizesmeni dhe kapitalisti ne zhvillim, qe binte ne sy ne gjithe rajonin.
Transporti detar qe lidhte portet e krahines me ata te Mesdheut u moderniizuan duke kaluar nga velat e pirateve qe sulmonin anijet armike, ne anije me motor e me pas ne transportin rrugor me makinat e shumta qe ata sollen nga perendimi mbas hapies se rruges automobilistike me 1918.
Kruaziera te dyqind vjeteve me pare, te drejtuar nga kapedane dherminjas, himariot, piqerasiot, lukoviot e te tjere benin levizjet e turisteve te paket ne fillimet e tyre neper Mesdhe, e qe sot kejo industri ka pushtuar boten.
Shume hoteleri ne ishujt e Jonit qe prisnin vizitore nga Evropa, manaxhoheshin nga bregas.
Drithera e sende te shumta ushqimore e shtepiake te sjella nga tregetaret e vendit me anijet e tyre dhe te huaja, grumbulloheshin ne depot e Kakomese, Piqerasit, Qeparoit, Himares, Dhermiut nga ku shperndaheshin si burim jetese edhe per banoret e thelle te maleve te Laberise.
Mjekesia, farmaceutika e te tjera aspekte te jetes se banorit tone fituan njohuri e profesionalizem shkencor, pra emigranti himarjot duke sakrifikuar jeten, te rite e tij, shpesh i ndare per vite te tera nga familja apo e dashura sic njihet ne histori vajza e valeve, solli me punen dhe mundin qe bente vetem te mira per vendin e tij.
Kjo pervoje dhe tradite e mire duhet te fokusohet nga te gjithe neve pasardhesit e gjithe atyre qe sakrifikuan, per te ritur besimin dhe deshiren e kthimit mbrapa te asaj pjese qe ka mundesi kthimi. Te kthyerit do te jene perseri ne balle te realizimit te programeve te se ardhmes qe shtrojme sot, e me von, me pervojen, dijet dhe eksperiencen e tyre per vendin e tyre.
Komuniteti Himarjot i Amerikes, himarjoto-amerikanet po edhe te tjere, konstatojne se baza e te gjtha ketyre ishte prona private, prone e cila me pa te drejte u tjatersua mbi asnje baze ligjore, po thjesht mbi ato bindjet ideollogjike mashtruese te mbas Luftes se Dyte Boterore.
Kriza e madhe ekonomike e para kesaj lufte po edhe gjat saj beri qe shume bregas te Jonit ti drejtoheshin Amerikes.
Statistikat e mbas vitit 1946 e me pas tregojne se deri ne 20% e asaj popullsie ishte me pasaporte amerikane, shifer jo e paket po te kihet parasysh madhesia e krahines.
Ne duart e emigrranteve amerikane po edhe te tjereve, ka dokumente dhe tapi disa qindra vjecare te shkruajura ne gjuhe te ndryshme qe vertetojne emerat e banoreve himarjote si pronare te ligjshem te teritoreve qe nga maja me e larget e Karaborunit ne veri te krahines e me poshte, ne ate te Dhralese, Jalit, Livadhit, Palermos, Kakomese, Lekuresit, Ksamilit e thelle ne Butrint e Kep te Stillos kufi me Greqine, si teritore qe kane qene administruar, mbrojtur e perpunuar nga pronare te Bregut te Jonit te mbiquajtur ne histori - himarjote.
Kjo prone kaqe e vyer pesoi degradim te pa pare ne keto dhjetevejcaret e fundit, dhe ne raste te ndryshme eshte mare me pa te drejte nga persona qe skane fare lidhje me krahinen.
Ligji apo ligjet e dala, shtojcat dhe nenet e aprovuar kane patur deri me sot vetem fuqine e konfuzionit, te anarkise dhe te stimulimit te padrejtesise se dikujt apo te disave mbi te drejten e pronarit te ligjshem te zones sone ne pronen e tij.
Ne kete situate, ne shumicen e rsteve ne disa fshatera banoret e vendit e kane vetezgjidhur duke mare me mirekuptim pronat e tyre, mirepo shume te tjere ndodhen ne konfuzion nga efektet coroditese te shperndara here mbas here nga pushtetare te ndryshem.
Komuniteti Himarjot i Amerikes ka qene dhe eshte i prere ne kete ceshtie se pa shkuar prona tek i zoti nuk do te kete asnje prespektive dhe perparim te llojit perndimor sado i prefeksionuar qe te duket ne paraqitjen e tij teoriko - reklamuese.
Nje qendrim te tille ky Komunitet nepermjet perfaqesuesve te tij ja ka bere dhe ben perseri te qarte qeverise amerikane, qe neve me shume se 300 qytetaret amerikano - himarjote te gjenerates se vjeter e te re nga te gjitha fshaterat e Bregut te Jonit qe jetojme dhe punojme ne kete kontinent, pa futur ata ne proces per qytetar amerikan, kerkojme te na jepet prona jone ligjerisht, me nje ligj te ri te mbrojties se te drejtes sone, ne te kunderte dosja e pregatitur nga ky Komunitet me deklaratat e secilit do te zeje vend shpejt a von ne Gjykatat nderkombetare.
Dialogu qetesia dhe urtesia per te zgjidhur cdo problem sado I nderlikuar qe te jete, na ka karakterizuar neve banoreve te Himares se dikureshme po edhe te se sotmes. Ecur ne traditat e vyera te baballareve, gjysherve dhe stergjysherve tane ne jemi te bindur se cdo gje do te kete nje zgjidhje sa optimale aqe dhe dobiprures, per krahinen dhe per vete Shqiperine e brishte ne periudhen qe kalon.
Te dashur pjesemares, miq dhe te ftuar qe na nderoni me prezencen tuaj, ditet e punimeve te Konferences qe ju zhvilloni me programin e ngjeshur te saj qe kap shume aspekte te zhvillimit progresiv te krahines sone te dashur na frymezojne edhe neve ketu ne emigracion per te bere dicka me shume per realizimin e tij. Te jeni te bindur se neve si kurdohere do te na kini perkrah me kontributin tone, me ndihmen dhe perkrahjen tone per suksesin e programit tuaj, te se ardhmes se Krahines se Himares e te Rivieres ne pergjithesi.
Ne do ti ndjekim me vemendje zhvillimin e punimeve te Konferences prej se largu mbasi mundesia e pjesemarjes ishte shume e vogel ne mos e pa realizushme per te derguar perfaqesuesin tone ne nje kohe shume te shkurter qe na u paraqit nga dita e shpalljes se dates se fillimit te kesaj Konference.
Edhe nje here ju kerkojme ndjese per mos prezencen tone, po ju sigurojme qe do te na kini perkrah ne cdo moment ne ditet qe vijne.
Pune te mbare dhe suksese te gjitheve ne pune ne jete dhe ne familjet tuaja.
Gezuar festat e fund-vitit!. Rrofte populli i Himares Heroike!
Per KOMUNITETIN HIMARIOT TE AMERIKES
Father Kosmas KARAVELLAS Sekretari Kleanthi DEDE
D. Pėrshėndetje nga Mina PAPAJORGJI
Lexova pershendetjen e gruplistes se Qeparoit ne internet, drejtuare Konferences Panhimarjite qe mbahete ne Tirane 16 - 17 Dhjetor 2005, dhe solidarizohemi plotesisht me gjithe familjen time prej 7 vetesh qe ndodhemi ne mergim ne Selanik te Greqise, duke mare pjese me shpirt e me zemer, ne ngritjen e zerit per te drejtate tona. Te cilat na jane mohuare mbi pronesine e trojeve te trasheguara. Ne kete menyre duke zbatuare ligjin ne fuqi dhe ate qe perpiqene te vene ne zbatim, na nxjeren jashte vendlindjes tone. Si rjedhim pronat tona u jepen nje pakice, si dhe nje pjese me allishverishe, u shiten banoreve te ardhur nga krahina te tjera. Keshtu qe neve qe jemi larguare per arsye ekonomike ne vende te huaja, kur duam te kthehemi ne vendlindjen tone, na eshte mohuare nje gje e tille perderi sa nuk na njihete prona e trasheguare. Neser nuk mund te quhemi se jemi nga ay vend, perderi sa nuke kemi asgje ne vendin qe kemi lere. Biles ne ligjin qe kane pregatitur dhe aprovuare, permendet fjala kompesim, pra automatikisht dalim vetvetiu me c'kemi veshur ne trup, ne qofte se nuk marim pronat ton. Duke perfunduare i urojme Konferences Panhimarjote te dale me sukses duke perseritur traditat e krahines tone, dhe duke i shkuar gjer ne fund per realizimin e ceshtjeve tona jetike.
Nga Mina A. Papajorgji,
Antar "Lidhjes Qeparotesve dhe miqte e saj". Selanik 13 - 12 - 2005.
E. Pėrshėndetje nga Miri DHRAMI
CILA ĖSHTĖ E VĖRTETA PĖR HIMARĖN?..
Duke u nisur nga njė shkrim i njė gazetari qė as tė ngrof as tė ftoh, nė lidhje me Himarėn tonė, thash ti pėrgjigjem vetėm pesė reshta , qė tė mos ndjehem indiferent me tė.
E vėrteta pėr Himarėn ėshtė aq e thjeshtė, sa e dinė tė gjithė. Si brėnda dhe jashtė Shqipėrisė. Dhe nė qoftė se ėshtė ndonjėri nga brėnda, qė bėn sikur nuk e di, jam i bindur se e ndjen.
Ajo shpaloset fanitėse, bėn njė zhurmė nė kalimin e saj, se e ndjek njė bubullimė e thellė e dalė nga shekujt...
Kush nuk beson kėtė qė them, le tė shkojė tė pyesė stėrnipėrit e Sulltanėve tė Stambollit, qė ishin tė dytėt mbas zotit mbi dhe. (Biles nė ca gojėdhėna tė tyre, dhe vet Zotin e tregojnė tė dytin, mbas Sulltanėve. Kjo pėr arėsyen llogjike tė madhėshtisė, tė forcės dhe tė sundimit pėr shekuj mbi dhe)
Para 140 vjetėsh humbėn Sulltanėt. Po pėr Himarjotėt dhe tė rronin. Ata e kishin zgjidhė fjalėn nė mes tyre. Dhe jo me formėn e thjeshtė llogjike qė njohim ne sot, po me formėn mė tė rreptė, qė njihnin mirė vetėm ata paraardhėsit tanė dje....
Por para se tė bėhej e njohur nė gjithė botėn zgjidhja nė mes tyre, Sulltanėt thanė ta provojnė njė herė luftėn me Himarjotėt, tė maten me ta. Thanė tė gjugjėnjėzonin malet..!
Pastaj erdhi Noli, e mė vonė Zogu, qė si Sulltani kur u bind, dhe ata nuk u pėrzien mė me Himarjotė.
Tė mos them 100%, Noli ra nga pushteti, se ngacmoi Himarjotėt, po them vetėm se i kushtoi shumė. I haroi tė firmosurat nė Korfuz, dhe nisi xhandarėt nė Himarė qė vranė .
Zogu, qė rij nė qeveri me cfurka, kish deklaruar (-Se unė nuk u trėmbem Himarjotėve qė dinė se ēkėrkojnė, u trėmbem atyre qė nuk dinė se ēduan....)
Pastaj erdhi Enveri qė nė 46ėn, nuk mori asnjė votė nė Himarė, dhe si nė shenjė dashurie, na hoqi pashaportat tona tė vjetra me kombėsinė pėrkatėse, bashkė me fenė tonė tė shternjtė.
U pėrpoq qė tė ulte vlerat e Himarės nė maksimum, prandaj ndoshta kėtyre tė sotmėve, Himara ju duket mollė e arirė.
Kur Saliu i demokracisė njė herė u gjėnd nė Amerikė, dhe po u mburej Amerikanėve se punėt po i ecnin vaj, duke e ēkombėtarizuar jugun me malėsorė tė ardhur nga veriu, njė shikim i reptė i kerut tė (C, I,A) e bėri tė kuptonte se porsa i kish ardhė fundi.
Prandaj ai , qė tė ngrihet ndonjėherė prapė nė pushtet, duhet tė rregullojė muhabetin me Himarjotėt. Ngjan si shaka kjo qė po ju them, por pak a shumė, vetėm ata e kanė nė dorė.
Kėtė e aprovon vetė fakti, se nė votimet e fundit, ai mbėshteti Himarėn, dhe pranoi pjesėrisht, (qė nė zonė tė Himarės dy fshatra janė Greke), ose diēka tė tillė.
Ky i fundit, (Tosi) (qė as tė q..., as tė lėshon, dhe qė e ka tė shkurtėr nė pushtet), mendoni ju, se ēuditėrisht u bė i dashur dhe i drejtė, qė pushtetin e marrė me forcė nė Himarė, tja kthente vetė nė dorė Himarjotit, pa sher e shamatė..?
Ja ku po ju them me bindje tė plotė, qė tė qėndrojė nė pushtet dhe ca kohė, ai hoqi dorė nga Himara, se dikush mė i madh se ai, i ra me shufėr tė hollė tek gishtat e zverdhur nga purot dhe uiski.
Sot e tutje pėr Himarėn do vendosėn vetėm Himarjotėt. Ata e duan vėndin e tyre, mė shumė se ēe duan Shqipėtarėt Shqipėrinė. Ata nuk e shitėn kurrė truallin dhe fenė, ndėrsa Shqipėtarėt dhe truallin e shitėn dhe fenė e ndėruan, aq herė sa ju a deshi nevoja. ( Tė mos kujtoj kėtu Vėrlacėrit, qė shkuan nė Romė tek Viktor Emanueli i dytė dhe i dorėzuan me dorėn e tyre, kurorėn e shenjtė tė Skėndėrbeut.)
Himarjotėt duan dhe nderojnė vetėm tė ndershmin. Gjithashtu dhe atė qė do vetėm vėndin e tij. Kush nga ju, qė na tregon se e do Himarėn mė shumė se vėndin e tij, ėshtė i gabuar pėr jetė.
Ndaj mos u mburni me tope tė Bashos. Se nuk e dini historinė e Himarės. Kėshtu qė ai firmė vėnėsi i artikullit tė gazetės tuaj, mė mirė le tė shkruaj pėr ndonjė krahinė tjetėr.., ose pėr krahinėn e tij.
Pėr Himarėn tonė ne shkruajmė vetė! E ndjej qė nuk ju ėshtė e lehtė ta botoni shkrimin tim nė gazetėn tuaj me titull Njė gishit mbi bisht (55), por demokracia qė trumpetoni ju, duhet ti dėgjojė tė gjitha zėrat, dhe mė shumė tė vėrtetėt.
Me aq respekt sa ju takon, ju pėrshėndet krenari pėr stėrgjyshrit e vet, qė e sollėn Himarėn nė kėto ditė, pa e ditur se do gėzohen dhe tė tjerėt me luftrat e tyre....
v.o.
Do doja tė hidhja nė letėr mė shumė dashuri pėr gazetėn qė ju pėrfaqėsoni, po tjeni tė sigurtė, kėtė do ta bėj njė herė tjetėr, qė nuk do mė provokoni, duke e sharė Himarėn kaq shumė nė shkrimin tuaj. Jam i detyruar tju kthej aq respekt, sa mora nė shkrimin e datės 23 .05 . 2002.
F. Pėrshėndetje nga Nga NEW YORKU Per: Konferencen Pan-Himariote
Drejtuar Nga: Nje Group Qeparotesish prane Akademise se Shkencave te New Yorkut
15/12/2005 Mesazh Urimi per Organizuesit dhe Pjesemarresit e Konferences
Te dashur bashkeatdhetare dhe miq te nderuar;
I urojme Konferences suksese ne punime dhe vazhdimesi ne parime.
Megjithese pak e vonuar, na gezon fakti I mbajtjes se Konferences tuaj. Natyra na ka favorizuar dhe interesimi per investimin dhe zhvillimin e Rivieres nuk mungon e sna ka munguar. Por ajo qe mungon dhe fatekeqesisht vazhdon te nenvlesohet, eshte infrastructura ligjore e cila bazohet ne relikat juridike te trasheguara nga diktatura e te ruajtura nga pseudo-demokracia. Te gjitha konceptet e zhvillimit ekonomiko-shoqeror letra pa vlere do ngelen, per sa kohe qe I ligu Ligj 7501 do vazhdoje te jete ne fuqi. Keshtu qe ju lutemi ti trajtoni temat tuaja me perspektiven e ketij parimi.
Duke cituar te madhin President Jefferson - Cdo gje humane ne shoqerine civile fillon nga respecti per pronen private e cila eshte parim per Ligjin dhe arsye ekzistence per Shtetin
Tani me se dy shekuj mbrapa ky koncept kaq I thjeshte vazhdon te jete baza juridike e Amerikes keshtu qe persa i perket zhvillimit te Himares, nuk eshte keq qe dhe ne te ndjekim rrugen e sigurte perendimore dhe jo social-eksperimentet e deshtuara Evropjane.
Me respect dhe dashamiresi ju urojme te gjitheve Gezuar Vitin e Ri!
Nga nje group Qeparotasish ne Akademine e Shkencave te New Yorkut.
Dr. Konstandin L. Gjoka, Ph.D. NYAS Member # 05051865
Dionysis D. Gjoka, Master of Public Administration NYAS Member # 05050465
Julinda J. Gjoka, Master of Sciences in European Policy NYAS Member # 05047831
PERSHENDETJE KONFERENCES PANHIMARIOTE
Ne, nje grup mergimtaresh nga Bregdeti si edhe miq e dashamires te kesaj krahine me tradita te njohura e te vyera historike, te shperndare ne shtete dhe kontinente te ndryshme, mesuam me gezim te madh dhe krenari te ligjeshme, per organizimin ne Tirane te Konferences se Pare PanHimariote. Mbajtja e saj, pa e teperuar, mendojme se eshte e nje rendesie te veēante historike. Nuk eshte hera e pare qe, himariotet, ne situata te caktuara e momente delikate historike te cilat kane cenuar egzistencen, pronat dhe lirine e tyre, jane bashkuar, jane ngritur dhe i kane kerkuar ato me kembengulje dhe, me kurajo, drejtesi, merite e zotesine e tyre, gjithmone ja kane arritur qellimit. Edhe kjo konference, ka po te njejtin mison te larte e qellim fisnik te nderuar : te evidentoje, te mbroje e te lartesoje etnitetin himaroit, historine, zakonet, te drejtat, pronat dhe lirine e tij.
Ne, na gezon fakti qe kjo konference e madhe dhe me rendesi mbahet ne kryeqytetin e Shqiperise, ne Tirane. Ne kete menyre, ajo ka mundesi te trokase me fort, ne ndergjegjen e opinionit publik te mbare vendit, te sensibilizoje sa duhet qeveritaret tane, shtypin dhe mediat e ndryshme si edhe te "trokase" po ashtu ne dyert e Europes, per tu bere te ditur mbare institucioneve te saj e me gjere, se zeri i Himares eshte gjalle dhe seshte shuar. Himara dhe mbare bregdeti gjer ne Kepin e Stillos kjo perle e rralle dhe mjaft e ēmuar e mbare Mesdheut, lipset te gjeje me ne fund "udhen" e saj te prosperitetit, begatise e lulezimit. Mjaft me kohen e humbur kot gjer tani ! Ajo i ka te gjitha mundesite qe te kthehet ne nje parajse te vertete e te konkuroje me mjediset me me ze te turizmit europian si ishujt greke, Italine, Malten, bregdetin kroat e gjer larg, me zonat turistike spanjolle
Por, Himara dhe bregdeti i saj, perveē resurseve turistike ka edhe nje begati te pafund burimesh te tjera. Ai eshte nje vend i bekuar nga Perendia. Te paret tane e pas tyre, brezat tane arriten te kultivojne jeten mbi shkembenj, duke i ktheyer ato ne tarraca pjellore. Edhe pse sot, gjithaēka ka ndryshuar, potenciali fizik, intelektual e financiar i himarioteve, eshte ne gjenjde qe edhe guret ti shnderroje ne diamante e ēdo koder e buze deti ne nje pasuri te rralle.
Por, per te realizuar gjithe keto, nuk mjafton vetem deshira. Duhen ndermare hapa konkrete. E po qe se keto hapa do te jene vertet efektive e te drejta, keni per te pare se si, himariotet mbare kudo ku ndodhen, do te kthehen me nxitim e gezim ne vatrat e tyre, per ta "gjetur Ameriken" aty buze brigjeve te Jonit.
E, qe kjo te ndodhe, "alfa" e punes eshte qe te zgjidhet se pari, ajo qe eshte shnderruar edhe ne nje gangrene te vete egzistences se bregdetit. Pra, zgjidhja e ēeshtjes se pronave. Zgjidhja njehere e mire e ketij problemi i cili po shkaterron, me nje "erozion" mizor, krejt te sotmen dhe te ardhmen e tij. Por, per fat te keq, thirrjet e gjertanishme per kthimin e pronave legjitime tek pronaret e tyre, kane rrene ne vesh te shurdher, ne te gjithe qeverite qe kane kaluar, te majta apo te djathta. Dhe kjo eshte nje tragjedi e ndergjegjeshme, e cila themi se eshte bere enkas, e programuar dhe e lejuar e pse jo, me qellimin keqdashes per ti u kundervene aspiratave te bregasve per mbrojtjen gjer ne fund te pronave te tyre e kembenguljes se tij per te mos lejuar askend qe te behet pronar ne trojet e tyre
Prandaj, ne bregasit qe jetojme e punojme ne emigracion, do ti sugjeronim Konferences PanHimariote qe ne fundin e punimeve te saj, te delte me nje rezolute e cila, ne qender te saj, te kishte pikerisht zgjidhjen defintive te ēeshtjes se pronave ne bregdet si edhe kthimin e tyre ne duart e pronareve te tyre legjitime. Ky rezolucion, i cili perfaqeson vullnetin e mbare bregasve, te mos jete nje dokument fiktiv e as nje "ze i vetmuar ne shkretetire"( vox clementis in deserto ), por te marre permasat e vendimeve te kuvendeve legjendare te kesaj krahine kur, keshtu te mbledhur si ju, merreshin vendime jetike per fatin e saj, pa marre parasysh asnje sakrifice. Pra, kjo rezolute, urojme te jete nje mesazh i plote dhe i ligjshem, drejtuar gjithe bregasve per ti u bere te ditur se ēeshtja e pronave nuk egziston me e ēdo pronar eshte zot i mallit te tij e, askush, nuk mund te vere dore mbi te.
I urojme Konferences PanHimariote suksese ne zhvillimin e punimeve te saj si edhe zgjidhjen e problemve qe kane te bejne me te ardhmen e Bregdetit.
Rrofte populli me tradita, punetor dhe liridashes i Himares dhe gjithe bregdetit !
Nga : Petraq Pali SHBA; Vasil Qesari France; Sillo Mucko Kanada; Petro Sava- SHBA; Stefan Pali-SHBA; Janko S. Pali; Arqilea- Polo- SHBA; Eleonora Gjoka (Koka)-SHBA; Pilo Llaguri SHBA; Spiro Gjikondi SHBA; Jaso LLazari-SHBA; Diana Jovani- Austri; Spiro Jovani_Austri; Arjan Cani Kanada; Valentin Cani SHBA; Kleanthi Dede- SHBA; Lefter Todhri SHBA; Eduard Polo-SHBA; Dhionis Koci SHBA; Pavel Koci_SHBA; Piro Koci SHBA; Lefter Bollano SHBA; Llambro Guma-SHBA; Jani Koci Austri; Kristaq Pali _Australi; Raimonda Daka SHBA; Jorgo Polo- SHBA; Kozma Duni SHBA; Jani Koculi SHBA; Josif Qesari SHBA; Alfred Qesari- SHBA; Vangjel Qesari SHBA; Niko Boci Itali; Skerdilajd P.Pali USA; Anastas Rusha- Kanada; Ngale K Koka- Kanada; Eli Rizo (Gjezo) SHBA; Minella Gjezo SHBA; Petro Nikolla SHBA; Qirjako Xhani SHBA; Marko Gjini SHBA; Vadhi Neranxi SHBA; Mina Papajorgji(Aleksi) Selanik
.