NECO MUKO NJE MIT
Biografia e kengetarit me ze te ralle, e poetit dhe kompozitorit himarjot te viteve '30 tashme eshte shndruar ne mit per aresyen e madhe dhe te shume permendur nga gojet e shumta te te gjitha bindjeve politike e te shume gjuheve te perdorura qofte per ta ulur, a qofte per ta lartesuara figuren e tij. Aresyet maremendeshe shkojne deri aty sa per te thuhen se ishte dhe ngeli dashnori i asaj apo kesaj vajze himarjote apo nje tjatere prej vendi apo shteti te larget. Nje fakt eshte dhe ngelet i qarte dhe pak i njohur deri me sot. Ca kohe mbas vdekjes se tij me 12 Dhjetor 1934 ne moshen 35 vjecare, siper varit te Necos u vendos nga vete dora e zonjushes se fameshme kengetares soprano Tefta Tashko Koco nje tufe me lule ne Himaren e tij ku dhe lindi me 21 Tetor 1899. Ishte nga bijte me te dashur te Himares, ashtu si dhe familja Muko, nga me te vjeterat e krahines dhe me bujaret, gezonin respekt e nderim kudo qe gjendeshin. Si femije i peste i Kristos robaqepes me fame, do te beje emer me von, jo vetem duke kenduar sokakeve te Himares por duke bere edhe vete kenge e duke i incizuar ato ne pllaka gramafoni do te beje qe kenget e tij dhe te gjithe Himares ti kendojne sokakeve te botes mijera e dhjetera mije te tjere. Kerkon ne vitin 1929 nga qeveria e Zogut mundesi financiare per ndermarjen e guximeshme dhe utopike te incizimit te kengeve ne pllaka gramafonit, po nuk mer gje, shenja e barazimit kulturor qe mendon te vendose Necua ndermjet Himares dhe vendeve te perparuara te Evropes rezikohet te mos realizohet, ai nuk terhiqet. Me mundesit e tija e te shokeve e realizon nje gje te tille dhe per here te pare ne Himare mberijne disqet e kengeve. Per dekada te tera nuk u mundesua dhe muk u be gje ne drejtim te emerit dhe vepres se tij te ralle per mjedisin Juglindor Ballkanik dhe ja ne vitin 1996 nje tjater bir i Bregut te Jonit himarjot Koco Kokedhima mundeson ne menyre financiare vepren letrare te Neco Mukos shkrojtur nga Andrea Varfi dhe botuar nga To Ena. Respekt, lidhje dhe nostalgi ndermjet brezash joniane. Perseri burimi i mundesive nga vendi qe e lindi. U njoha me kengen "Vajza e Valeve", "Moj katina nina - nina", "Lule je lule te thone", "O moj korcare",..etj, krijime orgjinale te Necos, qysh ne femijerine time te hereshme kur mbremjeve ja merte kenges nena ime dhe une ndjehesha si ne peralle, me von rreth viteve '63-'64 ne shtepine e kultures se Himares degjoj nga shkrimtari i madh Petro Marko te dale ne skene e te thote se "po paraqesim varjantin e perpunuar te kenges "Vajza e Valeve" per ta bere te kohes", ate perle qe s'kish e s'ka nevoje as ti heqish dhe as ti shtosh gje. Shkelqime te tilla kerkoheshin te zbeheshin, po jo nga Petrua, dikush tjeter e servirte nje gje te tille dhe vetem kerkohesh aprovimi i mases qe degjonte varjantin e ri. Dhe keshtu u be mbas kesaj grupi virtuoz i Dhimiter Varfit mundi te shperthente valet radiofonike me "Vajzen e valeve" te cunguar e megjitheate edhe keshtu muzikaliteti dhe lirika e saj cante horizonte dhe detra. Nen ndjeshmerine e saj kerkoj te verteten e panjohur dhe te mbuluar. Dikush me thote se Lefter Kasneci ka nje kopje te vellimit LYRA, botuar ne vitet '30 me autor Neco Mukon. E kopjoj te gjithe me makinen time te shkrimit, dhe nis menjehere serine e disa shkrimeve ne shtypin e kohes. Kerkoja te njhja me shume per personalitetin e Necos. Takohem me mesuesin nga Qeparoi Llambro Priftin dhe diskutoj me te, ku nder te tjera me tregon dhe shtepine e te motres se Necos, deshira nuk permbahet per ta takuar, por pengese, "motra e tij ka qene e martuar ne Qeparo dhe tani jeton me te bijen mbasi buri i ka vdekur por ata kane qene te denuar nga pushteti popullor" me thote stepem per nje cast. Habi dhe frike tek baskebiseduesi. "Atehere do te shkojme mbas ores gjashte te mbremjes qe te mos na shofi njeri - vijon,, dakort i thom dhe ne eresiren e dhomes se ulet nen nivelin e rruges te lagjes "Muradie" te qytetit te Vlores me perqafon nje grua plake veshur karakteristike ne te zeza si himarjote, nen nje fotografi teper te madhe te Necos qe mezi e dalloja. "Eshte e vetmia fotografi qe kemi nga dajua" - me thote e mbesa e Necos -Katina, tek me pa qe po e shikoja, dhe menjehere m'u kujtuan fjalet e historjanit nga himara Fane Veizit se shtepia e Neco Mukos u dogj dhe nuk mbeti gje nga reliket e tija. Ne fshatin e vjeter te Qeparoit, ne shtepi te tij me befason mesuesi dhe bashemoshatari i Neco Mukos njekohesisht dhe shok i ngusht i tij Janko Pali duke me vene perpara, nje vellim me mbi 200 faqe doreshkrim me vjersha shkruar nga dora e vete Necos ne greqisht me boje te zeze dhe nje fotografi orgjinaje e vendosur ne kopertinen e saj dhe me autografin e vete autorit si dhe disa partitura me transkriptime muzikore te kompozuara po nga vete ai. Diskutoj me fotoreporterin Vasi Qesari e kerkoj mundesi per ti perkthyer e kopjuar ato, po ne gjendjen e viteve '70 pervec pengesave teknike shpesh rezikoheshe edhe nga pengesa politike qofte edhe per vete faktin se vjershat ishin ne greqisht, kejo ne rastin e Necos perbente rezik te madh. Dhe nuk vonoi, dikujt i kishin rene ne sy shkrimet e mia rreth tij. Pa pritur para meje ne zyren e sekretarit te rinise te rrethit te Vlores, vete dora me hap perpara nje veper te Enver Hoxhes, ku me tregon ne fund te nje faqe me shkrim te imet shenimin "...ka patur edhe intelektuale te zgjuar si Koco Mukua qe pranuan te behen Anetare te Komitetit Qendror te Ballit Kombetar", megjitheate me thote sekretari do te shikohet kjo gje. Thenia e fundit e tija kishte shume kuptime. Dhjete vjete me pare se i vellai, Neco Mukua nuk mud te parashikonte se cdo te ndodhte me te vellain e tij, po edhe vepra nuk mund te zbehet nga ai i pergjigjem qetesisht. Megjithate per mua filluan dite te ftohta dhe me caste te papritura. Ne reviten "Ylli", me kthehet nje shkrim per Necon mbasi e mbajten 6 muaj ne sirtar, ne gazeten lokale nuk ma pranojne as per ta pare nje te tille sa u thom se eshte shkrim per Neco Mukon, shkrime te tjera nga sektori i naftes ku punoja nuk me ecnin si me pare. Dicka parandjeja. Dite me von zbres ne pjacen e Spilese se Himares dhe pa pritur me hidhet ne qafe e me thote kengetari i njohur Dhimiter Varfi - "bravo, tu lumte, se u bere shkak qe edhe ne te marim pas kaqe vjetesh titull", une u habita, po shpejt kuptova, Dhimitrit dhe Necos i ishte dhene titulli "Artis i Merituar". Si duket pervec skeptikeve ne Shqiperine e asaj kohe kishte edhe njerez perparimtare.
Kleanthi Z. Dede