Zoals ik al eerder heb verteld, zijn de Kuifje strips niet zomaar kinderboeken. Ze staan bol van de historische feiten, en hebben vaak een politieke lading. Fictie en realiteit gaan vloeiend in elkaar over. Aan de hand van de albums probeer ik antwoord te geven op de vragen: 

Welke invloeden uit de realiteit zijn terug te vinden in de strips? 

Stond Hergé negatief tegenover bepaalde rassen of was dit puur naïviteit? 

En tenslotte wat heeft Kuifje betekend voor deze eeuw op politiek gebied? 

Vol vooroordelen begon Hergé aan zijn eerste ifje-strip, "Kuifje in de sovjetunie". Niet alleen op grafisch gebied was deze strip erg naïef maar zeker ook wat politieke opvattingen betreft. Hergé wist zeer weinig over het communistische rusland, net als de meeste mensen in de jaren twintig. Als enige bron had hij een boekje gelezen, van een ambassadeur. Hierin werden de communisten zeer slecht afgeschilderd. Bepaalde scènes heeft hij letterlijk overgenomen. Zoals de verkiezings bijeenkomst: 

Kuifje legt hier alle "geheimen" van het slechte communisme bloot. Als hij "die fabrieken, die wel verdacht goed draaien!", eens van dichtbij gaat inspecteren, ontdekt hij dat het maar toneeldecors zijn, waarachter mensen stro verbranden, en lawaai maken door met hamers op platen te slaan. "En zo nemen die sovjets de mensen in de maling, die nog in het rode paradijs geloven". Ook ontdekt hij per toeval de schuilplaats waar Lenin, Trotski en Stalin de schatten hebben verzameld, die ze van het volk gestolen hebben. 

Hergé spreekt later over een jeugdzonde. "Ik was naïef, ik was beïnvloed door de vooroordelen van het burgerlijke maatschappij waarin ik leefde". Het verhaal geeft in ieder geval goed weer hoe de West-Europese burger, zo ver van het communistische Rusland, in de waan werd gelaten. 

 
Dezelfde naïviteit is overigens terug te vinden in Hergés tweede album. "Kuifje in de Kongo", later vertaald naar Kuifje naar "Kuifje in Afrika". De negers zijn allemaal kinderlijke figuurtjes met dikke lippen. Ze zijn erg lui en laf. Kuifje prijst de zegeningen van het kolonialisme. 

Zijn optreden in de Kongo neemt de meest extreme koloniale vormen aan, wanneer door zijn schuld een locomotief ontspoort. In niet mis te verstane taal beveelt hij de "inzittende negertjes" de "oude tsjoek tsjoek" weer in de rails te brengen. De negers zijn lui en zelfs Bobby beaamt het: "Vooruit stelletje luilakken, aan het werk!" Ondertussen spoort zijn baas met de handen in de zij een onwillig individu tot werken aan. Ook de dierenwereld moet het ontgelden. Kuifje loopt trots rond met twee slagtanden van een gevelde olifant over zijn schouder. Slacht een berg impala’s af, een buffel wordt geveld en talloze andere dieren moeten het ontgelden. Als Kuifje naar Europa is teruggekeerd wordt er in het negerdorp nog uitvoerig nagepraat over het heldhaftige blanke jongetje. Kuifje en Bobby totems worden vereerd terwijl moeders hun kinderen de les lezen: "Als jij niet zoet zijn, jij nooit zijn zullen als Kuifje!" 

Negers komen in volgende albums slechts nog voor als bedienden van arabieren. De lippen worden dunner, maar ze blijven dom. Hergé vervangt in een latere druk de neger die Haddock martelt in "de Krab met de Gulden Scharen", door een man met een zwarte hangsnor en een keppeltje…een Turk! Ook de Arabieren komen er niet altijd even goed af, maar de echte schurken en slechteriken zijn toch altijd de westerlingen. Meestal Engelsen of Amerikanen. 

Met de Amerikanen wordt tevens flink spot gedreven in "Kuifje in Amerika". Chicago is volledig in handen van de gangsters, de politie is corrupt en de macht van de dollars krijgt een flinke knauw. Zodra een oliebron wordt ontdekt worden -na eerst Kuifje honderdduizenden guldens te hebben geboden- de indianen voor 25 dollar van hun grondgebied gejaagd. 

"De Sigaren van de Farao" is gedeeltelijk gebaseerd op de ontdekking van het graf van farao Toetanchamon waarbij de expeditieleden een voor een werden geveld door een mysterieuze ziekte. "De Blauwe Lotus" is een goed gedocumenteerd verhaal dat stoelt op een politieke gebeurtenis. Het China van de jaren ’30 onder het juk van de Japanse bezetter. Ook hier komen de Engelsen er niet goed vanaf. Zij zijn corrupt en werken samen met de Japanners, en de Opiumsmokkelaars. In tegenstellingen tot de vorige verhalen, heeft Hergé zich nu goed gedocumenteerd. En met hulp van Tchang een goed beeld gegeven van de realiteit. Met zijn vooroordelen rekent hij hier af. Kuifje vertelt Tchang dat men in het westen denkt dat alle Chinezen wreed zijn, vlechten hebben en dat ze hun tijd doorbrengen met het eten van vuile eieren en zwaluwnestjes, en het uitvinden van martelingen. In "Kuifje in de Sovjetunie" en oude drukken van "Kuifje in Amerika" komen de chinezen alleen in het verhaal om martelingen te verrichten op Kuifje. Hergé heeft dus duidelijk geleerd van Tchang. Een aanslag op de spoorbaan Shanghai-Nanking was door de Japanners opgezet. Chinese terroristen kregen de schuld, wat aanleiding was om Mandsjoerije binnen te vallen. In "de Blauwe Lotus" is Kuifje getuige van deze waargebeurde aanslag. Het verhaal eindigt met de Japanse uittreding uit de volkerenbond. "De Blauwe Lotus" heeft zelfs tot een openlijk protest van de Japanse ambassadeur in Brussel geleid. 

n "Het Gebroken Oor" situeert Hergé Kuifje in midden in het oorlogsgeweld tussen de landen San Theodoros en Nueve-Rico en zet de corruptie van de internationale wapenhandel te kijk. Het verhaal is rechtstreeks gebaseerd op de oorlog tussen Bolivia en Paraguay die van 1932 tot 1934 woedde en aan ruim 100.000 mensen het leven kostte. De dubieuze rol van Sir Basil Zaharoff, een wapenhandelaar met Britse onderscheiding, wordt ondubbelzinnig uit de doeken gedaan. Hergé liet er geen enkele twijfel over bestaan wie er voor zijn getekende schurk Sir Basil Bazaroff model heeft gestaan. Ook in dit album komt hij een westerling tegen die bij een stam koppensnellende Indianen is gaan wonen. 
 

 

 Het meest bijzondere album van Hergé vind ik "De scepter van Ottokar". Hergé verhaalt van het Oost-Europese Syldavie (waar men plat Brussels praat), een vredelievende staat en het oorlogszuchtige buurland Bordurie. Bordurie is een totalitaire staat met territoriumdrift. het poogt Syldavie in te lijven. Hergé schreef het van augustus ’38 tot augustus ’39. Een paar maanden voor hij eraan begon werd Oostenrijk bedreigd door Duitsland. De Oostenrijkse leider trad af onder druk van de Nazi’s in de nacht van 11 en 12 maart ’38. Duitse troepen trokken Oostenrijk binnen en op 13 Maart verklaarde Hitler Oostenrijk geannexeerd. "De Scepter van Ottokar is het verhaal van een mislukte Anschluss. Een politiek satire tegen het Nazi geweld. Veel aanwijzingen identificeren de Borduriers met de Nazi’s. Zowel namen, uniformen, vliegtuigen als de manier van militaire overname: een vijfde colonne geïnfiltreerd in Syldavie onder het mom van een politieke partij; de "ijzeren wacht." Syldavie lijkt net zo slecht gewapend en voorbereid op een poging tot overname als de meeste Europese landen in de oorlog. Leider van Bordurie is Musttler, een combinatie van de namen Mussolini en Hitler? 

1 2 3 
1.Leden van de IJzeren Wacht dragen  SS-achtige uniformen.  2.Standbeeld van de Bordurische leider (zaak Zonnebloem) 3. Duits "Heinkel" toestel   

De albums die in de oorlog gemaakt zijn hebben allemaal een escapistisch karakter. Het eerste verhaal dat in de oorlog verschijnt is "De Geheimzinnige Ster". Het verhaal gaat over een neergestortte meteoor die een waardevol metaal bevat. Kuifje en Haddock leidden een wetenschappelijk expeditie naar de in zee gestorte meteoor. Maar ook op geld beluste en voor niets ontziende Amerikanen zijn op de steen uit. Alle wetenschappers van de expeditie zijn leden van As-mogendheden of neutrale landen. En het brein achter de Amerikaanse achtervolgers is een jood! Dit verhaal heeft dus een heel ander karakter dan het vorige. Hergé verklaarde later echter dat hij dacht dat Blumenstein een typisch Amerikaanse naam was en heeft deze vervangen in latere drukken door Bohlwinkel……hmmm. De Amerikanen waren ook niet blij met hun rol in de strip. Het werd vervangen door het fictieve Sao Rico. De naam Bohlwinkel bleef echter. 

Maar ook kan je in de apocalyptische sfeer die Hergé schetst in het begin van het verhaal. (een meteoor nadert met grote vaart de aarde!) de sfeer terugvinden van het Brussel dat bedreigd wordt door groot onheil. De Duitse bezetter. 

1                        2 

1.De Amerikaanse vlag vervangen door  die van Sao Rico  
2.De dreigende sfeer van een naderende meteoriet of van een oorlog?  

"Kuifje en het Zwarte Goud" is het verhaal waaraan Hergé voor de oorlog begon maar met een grote onderbreking pas uitgebracht werd in 1950. De wereldvrede wordt bedreigd door grootmachten die het gemunt hebben op de oliebronnen van het emiraat van Mohammed-Ben Kalish Ezab. De dreiging van de oorlog is sterk aanwezig. Ook in Kuifjes wereld. 

In de vooroorlogse versie staat de oorlog tussen de Engelsen waarvan Palestina een protectoraat is en de Arabieren op de voorgrond. Ook de Joodse organisatie Irgoen komt in het verhaal voor. In de naoorlogse uitwerking zijn alle associaties met de Engelsen en Palestina geschrapt, zodat het een gedepolitiseerd verhaal over supermachten is geworden. 

De oorlog tussen de Engelsen en de Arabieren is nu een strijd tussen Sjeiks geworden. 

 
De hoge eisen die Hergé aan zijn werk stelde, maakten ieder album tot een moeizaam en tijdrovend proces. Vaak duurde het jaren voordat een 62 bladzijden tellend deel geschikt werd geacht voor publicatie. Aan het tweeluik "Raket naar de maan" / "mannen op de maan" ging zelfs een diepgravende technische studie vooraf. Bijna zes jaar duurde de productie van het dubbelalbum dat in het midden van de jaren ’50 verscheen en waaraan het gehele team van de Studio Hergé onafgebroken aan had geschaafd en gesleuteld. Het is dan ook een technisch meesterwerk geworden waarin niets aan het toeval is overgelaten. Voor de technische details werden wetenschappers geraadpleegd. Het ruimteschip zelf werd ontworpen naar een blauwdruk van de V2-raket van Werner von Braun, de latere NASA-ruimtevaartexpert. Feitelijk zijn de beide albums een les in de toenmalige theorie van de ruimtevaart, een les van A tot Z. Hergé was zijn tijd ver vooruit. Toen op 20 juli 1969 Armstrong en Aldrin hun eerste wandeling op de maan maakten, had Hergé 20 jaar daarvoor al getekend hoe het eruit zou zien: saai, stoffig en kaal. Dit keer was het niet de geschiedenis die Hergé optekende maar de toekomst! 
 

 

Bordurie is wederom het strijdtoneel in "De zaak zonnebloem". Ditmaal is de koude oorlog het onderwerp. Twee supermachten wenden alle middelen aan om in het exclusieve bezit te komen van een allesvernietigend superwapen. Geen atoomwapen maar een supersonische uitvinding die in de Tweede Wereldoorlog daadwerkelijk is uitgetest in laboratorium experimenten. Het is nu professor Zonnebloem die hem uitvind. Maar als hij beseft voor welke doelen zijn uitvinding gebruikt kan worden, vernietigt hij de microfilms met alle gegevens. 

Dan breekt voor Hergé een periode aan waarin hij zijn thema’s in een heel andere hoek zoekt. Hij gaat onder andere een persoonlijke crisis door: Leeft een tijdje in een wigwam op de hei en bezoekt een psychiater die het afraad door te gaan met zijn werk "Kuifje in Tibet". Kuifje in Tibet is een heel persoonlijk verhaal. Ook Tchang doet weer mee. Hij is op weg naar Kuifje maar zijn vliegtuig stort neer in het Himalaya gebergte. De vliegtuigramp is op ware feiten gebaseerd. Kuifje gaat samen met Haddock op zoek naar Tchang. Want hij is er door dromen van overtuigd dat deze nog leeft. Het blijkt dat Tchang in leven is gehouden door de Yeti. "De Juwelen van Bianca Castafiore" is een ironisch boek. Een parodie op de hele Kuifje reeks. Hergé maakt Kuifje een beetje belachelijk. Meerdere malen verdwijnen de juwelen, en Kuifje gaat als gewoonlijk als goede speurneus op zoek. Maar alles berust op een misverstand. Geen bad-guys en geen avontuur in verre exotische oorden. 

In zijn laatste complete album, "Kuifje en de Picaros" maakt Hergé de Zuid-Amerikaanse Revolutie belachelijk. Hij keert terug naar San Theodoros waar hij al eerder op avontuur was. De Arumbaya indianen, de verschrikkelijke koppensnellers zijn nu verslaafd aan de whisky. Door het optreden van dictator Tapioca. Kuifje helpt generaal Alcazar een oude vriend van hem, de revolutie te ontketenen. Maar op een voorwaarde, er vallen geen doden. Als dit gebeurd is smeekt de ex-president Tapioca om gefusilleerd te worden. Om de revolutie traditie in stand te houden. Maar Alcazar blijft trouw aan Kuifje en de ex-president treurt, dat hij niet gefusilleerd mag worden. "Ik snap het al, het is een idealist hè". Overigens komt ene Sponsz voor in dit verhaal, een oude bekende die al in "De Scepter van Ottokar" zijn intrede deed als "IJzeren Wachter", vervolgens in de zaak zonnebloem als bad-guy optrad en nu in Zuid-Amerika in hoge kringen opduikt. Had hij net als de Nazi’s zijn toevlucht genomen naar Zuid-Amerika? 

 

Wat heeft Kuifje betekend voor deze eeuw op politiek gebied? 

Stripboeken voor mensen van 7 tot 77. Zo beschrijft Hergé zijn kunst. Maar behalve leesvermaak hebben de Kuifjes een sterke educatieve functie, al dan niet altijd even correct, en een belangrijke historische functie. Hergés werk is een geïllustreerde encyclopedie van de 20e eeuw. 

Want kwamen wij niet het eerst in aanraking met het verre oosten, Afrika, Amerika en Arabie door Kuifje? 

Wat betreft Hergés politieke voorkeur, en vermeende positie tegenover negers, Joden, Engelsen en Amerikanen blijft het gissen. Hergé interesseerde zich niet voor politiek zei hij, iets wat voor mij niet erg geloofwaardig overkomt gezien het milieu waarin zijn avonturen zich afspelen. Kuifje is zijn medium tot de journalistiek. Want reporter is wat Hergé eigenlijk wilde worden. Die wens is toch een beetje uitgekomen, hetzei indirect. 

Vaak wordt er negatief geschreven over Hergé, zijn Kuifjes zouden racistisch van aard zijn. Maar dit is echter alleen te zeggen over de eerste Kuifjes. Gemaakt in een tijd toen Hergé en met hem vele andere westerlingen maar een glimp opvingen van hoe het werkelijk was daar waar hij zijn nieuwsgierige reportertje heenstuurde. En zijn rol in de oorlog was inderdaad een beetje dubieus. Hij bleef werken voor het Duitse dagblad "Le Soir", en had daar veel vrienden, waarvan er een hoop vervolgd zijn. Hergé beriep zich echter op de woorden van de Belgische koning Leopard III. 

  Home